Seksuele revalidatie na radiotherapie voor gynaecologische kankers:
Vergelijking van een verpleegkundig begeleidingsprogramma versus standaard zorg in een gerandomiseerde multicenter studie.

In Nederland wordt jaarlijks bij ruim 4000 vrouwen de diagnose gynaecologische
kanker gesteld. Ongeveer 35% -1400 vrouwen- krijgen postoperatieve of primaire
behandeling met uitwendige radiotherapie (RT). Een gedeelte van hen krijgt
naast uitwendige ook inwendige RT (brachytherapie; BT), dit betreft met name
relatief jonge vrouwen met baarmoederhalskanker. Radiotherapie in het
bekkengebied heeft grote gevolgen voor het seksueel functioneren, de relaties
en de kwaliteit van leven van deze vrouwen. Vaak gerapporteerde klachten zijn:
pijn bij de gemeenschap, vaginale klachten (stugheid, vernauwing en droogheid)
en verminderde seksuele behoefte en bevrediging. Vooral na RT+BT bestaat een
verhoogde kans op vaginale verklevingen.

De beschikbare literatuur onderstreept de behoefte aan interventies die het
seksueel functioneren en daarmee de kwaliteit van leven van deze vrouwen
verbeteren. De bestaande psychoseksuele interventies voor deze problemen
bestaan voornamelijk uit psycho-educatie (informatie folder en uitleg door de
arts of verpleegkundige). Studies laten zien dat informatie alleen een relatief
klein effect heeft en dat toevoeging van uitgebreidere professionele
ondersteuning dit effect vergroot. Daarom ontwikkelde het LUMC in samenwerking
met het Erasmus MC, samen met alle betrokken behandelaars en patiënten
vertegenwoordigers, een seksuele revalidatie interventie. Bij deze interventie
krijgen vrouwen een speciaal ontwikkelde informatie (brochure en een website)
en gedurende een jaar ondersteuning (vier gesprekken) bij het seksueel herstel
door oncologische verpleegkundigen, die hiervoor speciaal zijn opgeleid.
Vrouwen die RT+BT hebben ondergaan, krijgen in een extra gesprek ondersteuning
bij het gebruik van vaginale pelottes. Want door tijdig en regelmatig gebruik
van vaginale pelottes kunnen vaginale verklevingen worden voorkomen. De
ondersteuning is gericht op het vergroten van het begrip over en de naleving
van de instructies rond het pelottegebruik, waar veel vrouwen moeite mee
hebben.

In de twee UMC*s is deze seksuele revalidatie interventie als pilot studie
uitgevoerd. Zowel patiënten als verpleegkundigen gaven aan dat deze interventie
goed uitvoerbaar en acceptabel is.

De studie evalueert of het seksuele revalidatie programma een grotere
verbetering in het seksueel functioneren van vrouwen behandeld met
radiotherapie voor gynaecologische kanker tot gevolg heeft dan optimale
reguliere zorg (bestaande uit dezelfde informatie en eenmalige voorlichting
door de radiotherapeut en/of oncologieverpleegkundige).

Vrouwen met gynaecologische kanker (N = 220), die radiotherapie zullen krijgen
in een van de deelnemende Gynaecologische Kanker Centra, worden gerandomiseerd
in een interventie- en controle groep. Bij de randomisatie wordt
gestratificeerd voor behandeling (RT+BT vs. RT alleen) en het wel/niet hebben
van een partner. Vrouwen in de controle groep ontvangen *optimale reguliere
zorg*, welke bestaat uit mondelinge en schriftelijke informatie over seksuele
klachten na gynaecologische kanker en eenmalige voorlichting door de
radiotherapeut-oncoloog en/of verpleegkundige. Alle deelnemende participanten
wordt gevraagd bij baseline, en 1 maand, en 3, 6, 12 en 24 maanden na de
radiotherapie studievragenlijsten in te vullen.

Deelnemers in de interventiegroep krijgen speciaal ontwikkelde informatie (brochure en een website) en gedurende een jaar ondersteuning (vier gesprekken van een uur: 1, 3, 6 en 12 maanden na de laatste radiotherapie) bij het seksueel herstel door oncologische verpleegkundigen, die hiervoor speciaal zijn opgeleid. Vrouwen die RT+BT hebben ondergaan, krijgen in een extra gesprek ondersteuning bij het gebruik van vaginale pelottes, om vaginale verklevingen te voorkomen. De ondersteuning is gericht op het vergroten van het begrip over en de naleving van de instructies rond het pelottegebruik, waar veel vrouwen moeite mee hebben. De interventie wordt uitgevoerd door een gespecialiseerd oncologieverpleegkundige met een specifieke training in de seksuologie en eenvoudige gedragstherapeutische interventies van 50 uur en wordt gesuperviseerd door een ervaren GZ-psycholoog-seksuoloog NVVS. De controlegroep ontvangt 'optimale reguliere zorg'. Deze bestaat uit dezelfde informatie en een eenmalige voorlichting door de radiotherapeut-oncoloog en/of verpleegkundige.

Voor zover bekend zijn er geen risico's of bijwerkingen te verwachten van de
onderzochte behandeling of onderzoeksmethoden.

Aan alle patiënten wordt gevraagd zes keer een online vragenlijstenpakket in te
vullen (van 30-40 min), en tijdens de controle bij de radiotherapeut wordt de
vaginale lengte/breedte geregistreerd (5x). Het invullen van vragen rond het
seksueel functioneren kan als belastend worden ervaren, door de
tijdsinvestering en het onderwerp.