Persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen in de GGZ.
Een aanzet tot gefaseerd multidimensionaal testonderzoek.

De beschikbaarheid van adequate methoden voor persoonlijkheidsdiagnostiek bij
oudere patiënten (> 60 jaar) in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) is
beperkt. Dit onderzoek zal erop gericht zijn de validiteit en praktische
bruikbaarheid van een multidimensionale benadering van
persoonlijkheidsonderzoek bij ouderen te verbeteren. Een specifieke
interpretatie van bestaande persoonlijkheidstesten is vereist als gevolg van de
veranderende gedragsmanifestaties op latere leeftijd en leeftijdsspecifieke
stressoren. Daarnaast spelen beperkingen in de zin van vertraagd mentaal tempo,
verminderde informatieverwerkingssnelheid, visuospatiële en motorische controle
vaardigheden alsmede het relatief lage opleidingsniveau van ouderen een
belangrijke rol.

Gezien de huidige, beperkte mogelijkheden van persoonlijkheidsdiagnostiek bij
ouderen is de hoofddoelstelling van deze studie de validiteit en praktische
bruikbaarheid van een multidimensionale testdiagnostische benadering van
persoonlijkheidsonderzoek bij ouderen te onderzoeken. Daartoe zal de
ontwikkeling en validering van de Gerontologische Persoonlijkheidsstoornissen
Schaal (GPS) nader gecontinueerd worden. De GPS is gebaseerd op de algemeen
geldende diagnostische criteria van de DSM-IV -TR (APA, 2000). Met de GPS, als
screeningsinstrument, wordt beoogd een adequate selectie te realiseren ten
aanzien van het al dan niet noodzakelijk zijn van uitvoerige
persoonlijkheidsdiagnostiek.
Bij de voorgestelde multidimensionale benadering van
persoonlijkheidsdiagnostiek voor oudere patiënten in de GGZ wordt uitgegaan van
het zeven factorenmodel (Cloninger, 2004) aangevuld met het vijf -
factorenmodel (Mc Crae & Costa, 1997) en een benadering van cognitieve
copingmechanismen (Endler & Parker, 1990). Daarbij wordt beoogd de onderlinge
samenhang tussen de drie modellen in kaart te brengen om bruikbare
scoreprofielen voor persoonlijkheidsdiagnostiek van oudere patiënten in de GGZ
te realiseren. De verkorte Temperament and Character Inventory (VTCI), de
verkorte NEO (NEO-FFI) en de Coping Inventory for Stressful Situations (CISS)
worden hiervoor psychometrisch onderzocht. Uit het bovenstaande wordt getracht
een aantal specifieke biopsychosociale aspecten ten aanzien van ouderen te
genereren.
De specifieke onderzoeksvraagstellingen luiden als volgt:
1) Is het mogelijk een GPS met een goede interne, test-hertest en
interbeoordelaars betrouwbaarheid (r=.80) te realiseren evenals een goede
criteriumvaliditeit geoperationaliseerd in een voorspellende waarde van 85%
correcte DSM IV TR As II classificaties op clusterniveau.

2) Heeft de CISS, NEO-FFI en de VTCI bij ouderen in de GGZ voldoende interne en
test-hertest betrouwbaarheid alsmede criteriumvaliditeit voor klinisch gebruik?

3) Is het op basis van de dataverzameling van de genoemde
persoonlijkheidsvragenlijsten mogelijk een eerste aanzet om profielen te
genereren over persoonlijkheid(spathologie) bij ouderen?

Het betreft observationeel onderzoek. Er wordt getracht 600 deelnemers vanuit
diverse Nederlandse GGZ instellingen te includeren. De onderzoeker verzamelt
algemene demografische gegevens, zoals geslacht, leeftijd, opleiding en
leefsituatie. De deelnemer zal vervolgens een viertal vragenlijsten voorgelegd
krijgen te weten de Gerontologische Persoonlijkheidsstoornissen Schaal (GPS),
de Coping Inventory for Stressful Situations (CISS), de verkorte NEO Five
Factor Inventory (NEO - FFI) en de verkorte Temperament en Character Inventory
(VTCI). De onderzoeker neemt de vragenlijsten met de deelnemer door en geeft zo
nodig een toelichting daarop. De afname van de GPS neemt zo*n vijf minuten in
beslag. Naar schatting zal de afname van de copingvragenlijst in combinatie met
de persoonlijkheidsvragenlijsten iets meer dan één uur beslaan. Het is mogelijk
de GPS, de copingvragenlijst en persoonlijkheidsvragenlijsten tezamen in één
sessie af te nemen. Er kan indien wenselijk, bijvoorbeeld als gevolg van
vermoeidheidsverschijnselen ook gekozen worden voor afname van de GPS tijdens
een intake- of behandelcontact en de overige vragenlijsten, gefaseerd in een
aparte sessies af te nemen.
Nadien zal de proefpersoon gevraagd worden of hij/zij er bezwaar tegen heeft
dezelfde vragenlijsten in maand later nog maals in te vullen in het kader van
een follow-up meting.
De informanten zullen geworven worden door aan de participerende deelnemer te
vragen of hij/zij bezwaar heeft dat één familielid (partner/kinderen) of een
betrokken mantelzorger ook bij het onderzoek betrokken wordt. Op die manier
wordt getracht eveneens 600 informanten te includeren. De informanten zullen
verzocht worden om het informant gedeelte van de GPS in te vullen. De
onderzoeker zal ook bij de informanten algemene demografische gegevens
verzamelen. Dit alles zal ongeveer 15 minuten in beslag nemen.
De patiënt zal in overleg met de betrokken behandelaar na afloop geïnformeerd
worden over de testresultaten. Proefpersonen kunnen desgewenst ten alle tijden
hun deelname aan het onderzoek beëindigen.

De belasting is zeer gering, de duur van afname van de vragenlijsten bedraagt
maximaal 1,5 uur en kan zo nodig verdeeld worden over twee sessies.