Ophalen van woorden uit het lexicon bij mensen met afasie: een informatie theoretische benadering.

Ophalen van woorden uit het lexicon bij mensen met afasie: een informatie
theoretische benadering.
E. van Ewijk, MSc (Universiteit Utrecht)

Achtergrond
Woordvindingsproblemen is één van de meest voorkomende en frustrerende
elementen van afasie. De laatste dertig jaar is er veel onderzoek gedaan naar
welke (categorieën) woorden problematisch zijn voor mensen met verschillende
vormen van afasie. Voor mensen met Broca*s aphasie blijkt dat (naast
functionele categorieën) ook werkwoorden lastig zijn om te produceren (Berndt
et al, 1997; Kim en Thompson, 2000). Recent onderzoek laat zien dat ook
Wernicke*s patiënten problemen ondervinden met de productie van werkwoorden
(Berndt et al, 1997; Bastiaanse en Edwards, 2004). Wanneer werkwoorden wel
worden geproduceerd wordt de vervoeging vaak weggelaten (bijv. hij loop, ipv
hij loopt). Interessant is vooral dat niet alle vervoegingen even moeilijk
lijken te zijn. Wat nog onduidelijk is, is waarom sommige woordvormen meer
problematisch zijn dan anderen. Sommige onderzoekers beweren dat de
grammaticale kennis bij deze patiënten defect is (Friedmann en Grodzinsky,
1997), terwijl anderen beweren dat afasie leidt tot een gereduceerde
verwerkingscapaciteit en dat daardoor bepaalde woorden of constructies
moeilijker te produceren zijn dan anderen.
Recent onderzoek naar gezonde mensen heeft laten zien dat complexiteit van
woorden en woordfamilies een belangrijke rol spelen bij de verwerkingstijd van
woorden (Moscose del Prado Martin, Kostic en Baayen, 2004). Dit onderzoek maakt
gebruik van statistische maten uit de informatietheorie om woorden een
complexiteitswaarde te geven. Zo heeft ieder vervoegde werkwoordsvorm een eigen
complexiteitswaarde. Hoe hoger de waarde, hoe langer mensen nodig hebben voor
de verwerking. Bij gezonde mensen leiden hoge complexiteitswaarden wellicht tot
iets langere verwerkingstijden, maar de capaciteit van het gezonde brein is
meer dan voldoende om zelf woorden met de hoogste waarden foutloos te
verwerken. Als afasiepatiënten een gereduceerde verwerkingscapaciteit hebben,
dan zou dit er toe kunnen leiden dat ze problemen ondervinden met de productie
van woorden met relatief hoge complexiteitswaarde.

Doel
In dit onderzoek bekijken we of mensen met afasie een gereduceerde
verwerkingscapaciteit hebben. We zullen onderzoeken of complexiteit van woorden
uitgedrukt in informatie-theoretische waarden een verklaring kan geven voor de
onevenredige verdeling van problemen met de productie van werkwoordsvormen bij
patiënten met afasie. Daarnaast zullen we met behulp van een visuele zoektaak
bekijken of deze gereduceerde verwerkingscapaciteit wellicht ook in andere
cognitieve domeinen zichtbaar is.

Studieopzet
De proefpersonen worden onderworpen aan 3 experimenten. Luisterexperiment 1
betreft een lexicale decisie-experiment waarbij de luisteraar steeds van een
auditief aangeboden stimulus moet aangeven of het een bestaand woord is of
niet. In experiment 2 worden de deelnemers gevraagd een aantal foto*s van
werkwoorden te benoemen. Experiment 3 betreft een niet-talig experiment, waarin
de proefpersonen gevraagd worden een plaatje te bekijken en aan te geven of een
vooraf afgesproken target aanwezig is in het plaatje of niet.
Alle auditieve geluiden voor de testen zullen vanaf een computer gespeeld
worden over een koptelefoon; het knoppenkastje voor het lexicale
decisie-experiment is ook verbonden aan een draagbare computer. De hele
testopstelling is daardoor mobiel en de testen kunnen in elke rustige ruimte
worden uitgevoerd.

Omschrijving risico en belasting voor proefpersonen
Er is geen risico voor de patiënten. De belasting is alleen cognitief van aard
en bestaat uit twee maal 60 minuten deelname aan het experiment (verspreid over
2 dagen binnen twee weken).


Eindpunten
Uiteindelijk krijgen we door deze experimenten inzicht in de vraag of
complexiteit van woorden in het lexicon een (belangrijke) rol spelen bij de
problematiek van patiënten om deze woorden te produceren. Dit zal ons meer
vertellen over de theoretische aspecten van afasie, maar deze kennis zou ook
gebruikt kunnen worden voor klinische doeleinden.