Evaluatie van een multi-componenten schoolprogramma ter preventie van overgewicht bij basisschooleerlingen

Overgewicht bij kinderen neemt toe. Hierbij spelen de risicofactoren ongezonde
voeding en te weinig bewegen een rol. Uit recente cijfers blijkt dat de
belangrijkste ontwikkeling van obesitas al plaats vindt voor de adolescentie
periode. De basisschool is daarom, naast ouders, een belangrijke ingang voor de
preventie van overgewicht. De afgelopen jaren zijn door diverse Nederlandse
organisaties (school)programma*s ontwikkeld ter preventie van overgewicht bij
kinderen. De interventies hebben veelal betrekking op of het bevorderen van
gezond voedingsgedrag of meer bewegen. Bij enkele interventies wordt gekozen
voor een integrale benadering van het overgewichtprobleem, zogenaamde
multi-componenten strategieën. Deze multi-componenten strategieën zijn zowel
gericht op verandering van cognitities als omgeving en richten zich op zowel
het bevorderen van gezonde voeding en bewegen, evenals op het verminderen van
inactiviteit, zoals tv kijken en computeren. Deze multi-componenten programma*s
worden op dit moment in Nederland op locale of regionale schaal aangeboden en
zijn slechts beperkt geëvalueerd. Internationale review studies laten zien dat
multi-componenten programma*s gericht op schoolpopulaties veelbelovende
effecten laten zien op overgewicht, geoperationaliseerd in BMI- of
huidplooimeting, en gedrag. In een inventarisatie van het NIGZ, VC en NISB, de
toolkit overgewicht, wordt aanbevolen om te werken aan de ontwikkeling van een
effectief, integraal en landelijk beschikbaar programma voor de preventie van
overgewicht in het onderwijs.
In dit project zal een multi-componenten strategie worden samengesteld, dat is
gericht op de preventie van overgewicht bij kinderen op de basisschool. Gebruik
zal worden gemaakt van materialen van bestaande Nederlandse programma*s. De
evidence based programma*s *Planet Health* en *Eat Well and Keep Moving* uit de
V.S. zullen het theoretische en interventiekader bieden, waarbinnen het
Nederlandse programma zal worden ontwikkeld. De haalbaarheid, kosten en
effectiviteit van de te ontwikkelen multi-componenten strategie zullen worden
geëvalueerd.

Doel van dit project is het evalueren van de effectiviteit van het school
multi-componenten programma gericht op het bevorderen van gezond
voedingsgedrag, reductie van inactiviteit en de bevordering van fysieke
activiteit ter preventie van overgewicht bij basisschool kinderen van 9 tot 11
jaar, evenals het onderzoeken van het implementatieproces van het programma.

Effectevaluatie
De effectiviteit wordt bepaald met behulp van een randomised controlled trial
(RCT) design, waarbij scholen de eenheid van randomisatie zijn. De scholen in
de interventiegroep zullen de lessen implementeren in groep 6 en het jaar erna
in groep 7. De scholen in de controlegroep zullen lessen over voeding en
bewegen geven zoals ze gewend zijn ("usual care"), maar die niet in een op
basis van theoretische inzichten afgestemd geheel worden aangeboden. De
schoolprogramma*s van de controlescholen zullen nauwkeurig worden gemonitord in
de procesevaluatie. De controlescholen krijgen de mogelijkheid om het
multi-componenten programma aan te bieden na afsluiting van het
evaluatieonderzoek.
Bij de scholieren zullen vier metingen plaats vinden: aan het begin van het
schooljaar in groep 6 (T0) en aan het einde van het schooljaar in groep 6 (T1),
aan het eind van het schooljaar in groep 7 (T2) en halverwege het schooljaar in
groep 8 (T3). De dataverzameling geschiedt op alle meetmomenten door middel van
vragenlijsten en fysieke metingen. Tijdens de fysieke metingen vinden
gestructureerde interviews met de leerlingen plaats. Bovendien vullen de
leerlingen zelf klassikaal vragenlijsten in, onder begeleiding van docenten.

In de procesevaluatie zal door middel van enquêtes, registraties, observaties
en interviews worden onderzocht of het programma door de docenten wordt
uitgevoerd als bedoeld en hoe het programma door scholieren en docenten wordt
gewaardeerd.

Het programma zal bestaan uit de volgende componenten: • Bevorderen van gezond voedingsgedrag: promotie van fruit- en groenteconsumptie, reductie van snacks en frisdranken met een hoge energiedichtheid en promotie van gezond ontbijten. • Verminderen van inactiviteit, zoals tv-kijken en computeren. • Bevorderen van bewegen: bevorderen van fysieke activiteiten en gymlessen op school en participatie in sport buiten schooluren Voorbeelden van bestaande programma>s die in de interventie kunnen worden opgenomen zijn >Smaaklessen>, >SchoolGruiten>, het >Nationale Schoolontbijt>, >Kies voor hart en sport> en >Lekker fit>. Wanneer geen bruikbare interventie beschikbaar is, zullen componenten uit het programma Planet Health worden aangepast voor de Nederlandse situatie. Het intervention mapping protocol en het Gezonde School Model zullen worden gebruikt bij de ontwikkeling van het multi-componenten programma. Het programma is niet gericht op verandering van het gedrag van ouders, ofschoon op ouders gerichte activiteiten worden overgenomen, wanneer deze onderdeel zijn van veelbelovende bestaande interventies. De docenten van groepen 6 en 7 zullen worden getraind om zelf de lessen van het multi-componenten programma te geven. Zij zullen daarbij worden begeleid door medewerkers van GGD>en in hun werkgebied.

Het kind werkt gedurende drie schooljaren mee aan het onderzoek. Het vult op
vier meetmomenten een enquete in. Duur ca. een half uur per meting. Het kind
wordt door een onderzoeksassitente van de GGD gewogen en de lengte, taille- en
buikomtrek worden gemeten. De onderzoekassistente neemt een 24-uurs recall
interview af over voedings- en beweeggedragingen. De fysieke meting en het
interview duurt ca. 20 minuten per kind per meting. Alle metingen vinden plaats
op school.
Aan het onderzoek zijn geen specifieke risico's verbonden.