Het effect van afvallen met of zonder beweegprogramma op het borstkankerrisico bij postmenopauzale vrouwen: de SHAPE-2 studie.

Uit epidemiologisch onderzoek blijkt dat overgewicht en weinig lichaamsbeweging
het risico op het krijgen van borstkanker na de menopauze verhogen. Er wordt
verondersteld dat deze factoren de concentratie van oestrogenen en andere
borstkanker gerelateerde hormonen ongunstig beïnvloeden. Uit de literatuur is
bekend dat hogere geslachtshormoonspiegels een hoger borstkankerrisico geven.
In tegenstelling tot de meeste andere risicofactoren voor borstkanker lenen
lichamelijke activiteit en (over)gewicht zich wel voor primaire preventie.
Echter, zij hangen sterk met elkaar samen en het is niet duidelijk welke van de
twee het borstkankerrisico (na de menopauze) het meest beïnvloedt. In een
voorafgaand gerandomiseerd onderzoek (SHAPE-1 studie) van onze onderzoeksgroep
is gevonden dat alleen bij vrouwen die afvallen er een effect is van
lichaamsbeweging op geslachtshormoonspiegels. Er zijn 2 andere vergelijkbare
interventiestudies uitgevoerd waarvan één dezelfde resultaten liet zien. De
andere studie vond wel een positief effect door het verhogen van lichamelijke
activiteit. Echter de beweeggroep in deze studie verloor gemiddeld wel 1.8 kg
meer gewicht dan de controlegroep.
Onopgehelderd blijft de vraag of gewichtsdaling door middel van een dieet een
zelfde effect heeft op geslachtshormoonspiegels als gewichtsdaling door
lichaamsbeweging; of dat er een additioneel effect is van lichaamsbeweging op
lichaamssamenstelling en hormoonwaarden. Daarom willen we onderzoeken wat het
effect van afvallen met name door lichaamsbeweging is in vergelijking met een
zelfde hoeveelheid gewichtsverlies door een dieet op geslachtshormoonspiegels
in postmenopauzale vrouwen. Tevens willen we onderzoeken wat de effecten zijn
van beide interventieprogramma*s op de hoeveelheid lichaamsvet en buikvet.

Het doel van de studie is om inzicht te verschaffen in het werkingsmechanisme
hoe bewegen bijdraagt aan de preventie van borstkanker.

Primaire doelstelling: Inzicht verkrijgen in de effecten van gewichtsverlies
met of zonder lichaamsbeweging op borstkankerbiomarkers
(geslachtshormoonspiegels) bij postmenopauzale vrouwen met overgewicht en
obesitas.

Secundaire doelstelling: Het ophelderen van de effecten van gewichtsverlies met
of zonder lichaamsbeweging op lichaamssamenstelling (met name vetmassa), en of
dit eventuele veranderingen in geslachtshormoonspiegels beinvloedt.

De SHAPE-2 is een enkel-blind gerandomiseerde interventiestudie met 3
studie-armen.
Na een run-in periode van 5 weken zullen 250 vrouwen die voldoen aan de
inclusiecriteria worden gerandomisseerd over 3 groepen. (D) Een
dieet-geinduceerd gewichtsverlies groep (n=104), (E) een beweeg- plus
dieet-geinduceerd gewichtsverlies groep (n=104) en (C) een controlegroep
(n=42). De interventieperiode duurt 10-14 weken. Hierna volgt een stabiele fase
(maintenance period) van 2-6 weken, afhankelijk van de duur van de
interventieperiode. De studie duurt in totaal weken.

Bij de randomisatie zal gebruik worden gemaakt van een blokrandomisatie (in
blokken van 5), gestratificeerd voor centrum en gemeente.

Gedurende de run-in periode volgen alle vrouwen onder leiding van een dietist een isocalorisch dieet volgens de richtlijnen gezonde voeding. Het dieet heeft als doel het huidige gewicht te behouden en om de macronutrientsamenstelling meer te uniformeren. (50-60% koolhydraten, 15-20% eiwitten, 20-35% vetten). Gedurende 10-14 weken interventieperiode hebben beide interventiegroepen het doel om 5-6 kg af te vallen. De dieetinterventie bestaat uit een aangepast dieet met een energietekort van 500 kCal/dag. Het dieetprogramma bestaat uit 2 individuele contactmomenten voor dieetinstructies, 9 telefonische contacten en 5 groepsessies bij de dietist. Vrouwen die deelnemen aan de dieetinterventie worden gevraagd hun huidige bewegingspatroon niet te veranderen. De gecombineerde beweeg- plus dieetgroep krijgt een sportprogramma aangeboden onder leiding van een fysiotherapeut, waarbij een energieverbruik van gemiddeld 350 kCal/dag wordt bereikt. Daarnaast volgt deze groep een minder streng dieet, met een energietekort van 250 kCal/dag. Het beweegprogramma bestaat uit 2 keer per week een 1-uur durende groepstraining (cardio- en spiertraining) onder leiding van een fysiotherapeut en 2 uur in de week Nordic Walking op individuele basis. Begeleiding van het dieet vindt plaats door de dietist middels 2 individuele momenten en 9 telefonische contacten. Lichaamsgewicht zal wekelijks (thuis danwel bij de dietist) worden gemeten in beide interventiegroepen gedurende de hele studie. De vrouwen in de controlegroep wordt gevraagd het isocalorische dieet van de run-in periode te handhaven tijdens de interventieperiode en hun huidige beweegpatroon niet te veranderen. Zij meten hun gewicht 2 keer thuis tijdens de interventieperiode. De controle groep zal na afloop van de studie een dieetinterventie en enkele sportlessen aangeboden worden welke zij optioneel kunnen volgen.

Zowel het gehele studieprogramma als de gewichtsverliesinterventies zijn
redelijk tijdsintensief.
Voor de gehele populatie geldt: Eenmalige screeningsvisite voor controle van
inclusiecriteria. Eenmaal dieetinstructies (isocalorisch dieet gebaseerd op
richtlijnen gezonde voeding). Tweemaal een meetmoment; lichamelijk onderzoek,
DEXA-scan, MRI-(buik)scan, bloedafname, maximale inspanningstest, beweeg- en
dieetvragenlijst. Driemaal tijdens de studie vullen alle deelnemers een
voedingsdagboek in, hierin beschrijven ze de voeding van achtereenvolgend 2
weekdagen en 1 weekendag. Alle deelnemers dragen tweemaal gedurende 1 week de
non-invasieve beweegmeter Actigraph.
Controlegroep: geen aanvullende interventies. Viermaal telefonisch contact met
dietist.
Dieetgroep: dieetinstructies voor energie-arm dieet gedurende 14 weken. Vijf
maal groepssessies waarin het dieet en compliantie wordt besproken. 9 maal
telefonisch contact met een dietist. Eenmalig dieetinstructies voor aangepast
isocalorisch dieet voor de maintenance fase.
Beweeg- plus dieetgroep: sportprogramma onder leiding van een fysiotherapeut
waarbij gestreefd wordt naar 4 uur sport per week (waarvan 2 groepssessies en 2
uur individueel). Tweemaal dieetinstructies; (1) voor energie-arm dieet
gedurende 14 weken, (2) voor isocalorisch dieet gedurende de maintenance
periode. 9 maal telefonisch contact met een dietist.

De deelnemers lopen weinig risico op nadelige effecten/complicaties. Zij vallen
in de NFU-risicoclassificatie in de categorie 'minimale overschrijding van
verwaarloosbaar risico'.
Blessures kunnen optreden aan de hand van het sportprogramma. Deze risico's
worden tot een minimum beperkt door het sportprogramma langzaam op te bouwen.
Complicaties van de bloedafname kunnen optreden (hematoom, flebitis).
Toevalsbevindingen kunnen worden gedaan welke worden gemeld aan de deelnemer.
Tijdens de maximale inspanningstest kan pre-existent hartlijden aan het licht
komen. Om complicaties hiervan te voorkomen worden deelnemers middels ECG
gemonitord. Ook is er een defibrillator of AED aanwezig en het personeel is
getraind in het uitvoeren van reanimatie.

Een voordeel voor de deelnemers aan de studie is dat zij op een gecontroleerde
manier onder leiding van een dietist en fysiotherapeut gewicht zullen
verliezen. Dit geldt ook voor de controlegroep gezien zij een optioneel
afslankprogramma aan het eind van de studie aangeboden krijgen.