Zwangerschap en de hersenen van de mens: een periode van neuroplasticiteit

In veel zoogdieren is bekend dat zwangerschapshormonen zorgen voor belangrijke
veranderingen in de hersenen, maar we weten nog heel weinig over de effecten
van de zwangerschap en het moederschap op de hersenen van de mens. Uit ons
vorige onderzoek is gebleken dat de hersenstructuur van de vrouw sterk
verandert als ze moeder wordt. Deze veranderingen treden vooral op in
hersengebieden die zich bezighouden met sociale functies en in hersengebieden
die het sterkst reageren als de moeder haar kindje ziet. Dit zijn interessante
eerste resultaten maar er zijn nog vele belangrijke vragen om te beantwoorden
over dit onderwerp.

In deze huidige studie willen we verder onderzoeken hoe de hersenen veranderen
tijdens en na een zwangerschap. We kijken vooral naar veranderingen in
hersenstructuur, in de connecties tussen verschillende hersengebieden en in de
activiteit van de hersenen. Ook willen we een idee krijgen van de biologische
en omgevingsfactoren die een rol spelen in het aansturen van deze
veranderingen, zoals veranderingen in hormonen. Tenslotte hopen we ook een
beeld te krijgen van wat deze veranderingen betekenen voor de vrouw en of ze
bijvoorbeeld een rol spelen in het ontstaan van aandoeningen zoals postpartum
depressie. Kortom, met deze studie hopen we beter in kaart te kunnen brengen
hoe de hersenen veranderen door de zwangerschap en het moederschap, waardoor
deze veranderingen komen en wat dit betekent voor de vrouw.

In dit onderzoek hebben we een zwangerschap groep (vrouwen die binnen 1 jaar na
de eerste sessie zwanger zijn) en een controle groep (vrouwen die niet zwanger
raken tijdens het onderzoek).

Alle deelnemers zullen vier onderzoekssessies ondergaan: 1) voor de
zwangerschap; 2) tijdens de zwangerschap (in het derde trimester); 3) vroeg na
de bevalling (wanneer het goed voelt, het liefst na 4 weken); 4) een jaar na de
bevalling. Vrouwen die niet zwanger raken zijn controle proefpersonen en worden
voor hetzelfde aantal sessies uitgenodigd, met vergelijkbare tijd tussen de
sessies. De sessies op het AMC bestaan uit een MRI scan, bloed en speeksel
afname en verschillende (computer)taken. De deelneemsters zullen gevraagd
worden thuis vragenlijsten in te vullen en biologische monsters bij zichzelf
(speeksel, ontlasting, haar en moedermelk) en hun kind (ontlasting, haar) af te
nemen .

Er zijn geen risico*s bekend in verband met deelname aan een hersenscan
procedure ((f)MRI). Wel is het mogelijk dat sommige mensen (1) zich angstig
voelen in kleine ruimtes (claustrofobie) en (2) metalen voorwerpen in of op het
lichaam kunnen bewegen of warm worden in de scanner. Om deze laatste reden
mogen vrijwilligers niet meedoen aan het onderzoek als ze metaal in of op hun
lichaam hebben dat ze niet kunnen verwijderen (vullingen, metalen kronen, of
een spalkje in de mond vormen hierop een uitzondering). Er wordt bij geen van
de sessies of metingen contrastvloeistof gebruikt.

Tijdens het MRI-onderzoek is het de bedoeling om een uur lang zo stil mogelijk
te liggen. Dit kan tijdens de zwangerschap een beetje oncomfortabel zijn.
Daarom zullen we de MRI scan tijdens de zwangerschap alleen inplannen voor
vrouwen die zich goed voelen en comfortabel in een MRI scanner kunnen liggen.
Ook kunnen we pauzes houden tijdens de sessie en mogelijk de sessie inkorten.
MRI-onderzoek in het derde trimester van de zwangerschap is vaak eerder gedaan
om de gezondheid en de ontwikkeling van de foetus te onderzoeken. Er zijn zelfs
speciale onderzoeksgroepen die MRI-onderzoek gebruiken om de ontwikkeling van
de foetus te bestuderen (zoals de Social Cognitive Affective Neurodevelopment
Laboratory of een groot lopend onderzoek in Utrecht, YOUth cohort study).
Eerder onderzoek laat zien dat er geen nadelige effecten zijn van MRI-onderzoek
tijdens het derde trimester op de gezondheid van het kind en de moeder. Zo
staat ook in de nationale brochure met informatie en advies over zwangerschap
van het RIVM beschreven: *Een MRI scan tijdens de zwangerschap draagt absoluut
geen risico voor u of uw baby
(https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/010448_111474_Bro_Zwanger_ENG_V
4_TG.pdf).*

We zullen elektrische prikkels geven op een arm of been die een tintelend
gevoel kunnen geven en kunnen zorgen voor een kleine samentrekking van spieren
in de arm of het been. We gebruiken waardes die in eerder onderzoek als veilig
zijn gevonden en niet pijnlijk zijn, maar wel als onaangenaam kunnen worden
ervaren.

Bloedafname kan wat pijn doen en er kan een kleine bloeduitstorting ontstaan.
Elke onderzoeker is speciaal getraind voor het afnemen van bloed. We nemen
nooit zoveel bloed af dat de deelnemer zich slap zal voelen.