Salutogene interventie voor diabetes type 2: de SALUD-studie

Diabetes type 2 is een van de meest voorkomende chronische ziekten wereldwijd
met een enorme impact op kwaliteit van leven, micro-en macrovasculaire
complicaties, levensverwachting en financiële lasten. Diabetes type 2 is een
typische voedings-en leefstijlgerelateerde ziekte, maar wordt toch veelal
farmacologisch benaderd. Er zijn veel glucose verlagende middelen op de markt.
Lang werd gedacht dat diabetes type 2 niet om te keren was. Meer recent lieten
verschillende interventiestudies zien dat diabetes type 2 zowel is te voorkomen
is in 50% van de gevallen en ook om te keren is middels een (streng) gezond
dieet. Strenge voedingsregimes zijn alleen voor veel mensen lastig vol te
houden. Tot zo ver zijn er ook nog maar weinig leefstijlstudies die een
blijvend effect hebben op het eetgedrag en gezondheid van mensen met diabetes
type 2.

Een belangrijke oorzaak hiervoor kan het zijn dat leefstijlinterventies tot zo
ver nog te weinig rekening houden met de complexiteit van het alledaags leven
waarin mensen met diabetes type 2 blijvende voedingsveranderingen moeten
implementeren. Daardoor kan het lastig zijn een streng dieet lang vol te
houden. Een theorie die bij uitstek aandacht heeft voor het dagelijks leven is
salutogenese. Salutogenese focust op de factoren die gezondheid creëren en
vergroten. Op individueel niveau is dat bijvoorbeeld het omgaan met stress en
op sociaal niveau bijvoorbeeld het ontvangen van steun van vrienden of familie.
Voorgaand onderzoek laat zien dat mensen liever participeren in interventies
die het leven de moeite waard maken dan in interventies die zich alleen richten
op het bestrijden van de ziekte. Daarbij komt er steeds meer bewijs dat
interventies gebaseerd op salutogenese gunstige gezondheidseffecten hebben op
mensen met verschillende soorten aandoeningen.

In dit onderzoek is daarom salutogenese gebruikt voor de ontwikkeling van het
SALUD-programma. SALUD staat voor 'SALUtogene interventie voor Diabetes type
2'. 'Salud' is ook het Spaanse woord voor 'gezondheid'. De ontwikkeling van het
SALUD-programma is gebaseerd op uitvoering (kwantitatief en kwalitatief)
onderzoek naar meningen en voorkeuren voor een leefstijlinterventie van zowel
diabetespatienten als zorgverleners. Dit resulteerde in een interventie die als
doel heeft mensen met type 2 diabetes te helpen bij gezonder gaan eten in de
context van het alledaags leven. De SALUD-interventie bestaat uit verschillende
componenten. De kerncomponenten zijn het ontwikkelen van eigen-identiteit en
sociale steun. Aanvullende componenten zijn het zetten van doelen, het hanteren
van stress en het vergroten van voedingskennis en -vaardigheden. Nu moet het
SALUD-programma getest worden om te zien of het in staat is daadwerkelijk
mensen met diabetes type 2 te helpen bij gezonder gaan eten en het verbeteren
van de gezondheid.

Het doel van dit onderzoek is het bepalen wat de effecten zijn van de
SALUD-interventie op de eetgewoontes van mensen met diabetes mellitus type 2.

Gerandomiseerde, gecontroleerde, geblindeerde trial (met twee armen)

De SALUD-interventie onderscheidt zich van de normale diabeteszorg door de holistische, salutogene en praktische benadering voor het gezond gaan eten in het dagelijks leven. Het is een programma dat bestaat uit 12 wekelijkse online-groepssessies. De groepen bestaan uit 6-8 diabetespatienten en een professionele lifestyle coach die de sessies begeleidt. Bij sommige bijeenkomsten zal ook een diëtiste aanwezig zijn. Het SALUD-programma bestaat uit verschillende componenten. De kerncomponenten zijn het ontwikkelen van eigen-identiteit en sociale steun. Aanvullende componenten zijn het zetten van doelen, het hanteren van stress en het vergroten van voedingskennis en -vaardigheden. Tijdens de groepssessies worden deelnemers geholpen in het zetten en het halen van persoonlijke gezondheidsdoelen. Het wekelijks reflecteren op deze doelen en het delen van ervaringen is een belangrijk onderdeel van de interventie dat in iedere sessie terugkomt. Daarnaast heeft elke sessie een eigen thema (bijv. vertrouwen bouwen, of het hanteren van stress). Een van de sessies is >open>, wat inhoudt dat de deelnemers zelf het thema van deze sessie mogen kiezen aan de hand van hun behoeftes op dat moment. Drie maanden na het eind van de intereventie is er een terugkomdag om elkaar weer (online) te ontmoeten en ervaringen uit te delen. De controlegroep ontvangt de zorg zoals zij die normaal gewend zijn van hun huisarts en praktijkondersteuner (conform the NHG standaard). Voor de metingen worden aparte afspraken ingepland met de onderzoekers. Er zijn in totaal drie meetmomenten: baseline, 12 en 24 weken (voor zowel interventie als controlegroep). Na het afronden van de derde meting (met 24 weken), wordt het SALUD programma alsnog vrijblijvend aangeboden aan de deelnemers van de controlegroep. Deelnemers die er voor kiezen het programma als nog te volgen, ondergaan nog een vierde meting.

Deelname aan de SALUD-studie geeft geen grote risico's voor de gezondheid of
veiligheid van deelnemers gezien er geen medisch middel wordt getest of strenge
gedragsregels worden opgelegd. In plaats daarvan wordt er een gezond eetpatroon
geadviseerd (gebaseerd op de richtlijnen gezonde voeding 2015) en zullen
deelnemers worden ondersteund in het gezonder gaan eten op een manier die bij
hen past.

De belasting bestaat uit driemaal het invullen van vragenlijsten en de
tijdsinvestering (de tijdsinvestering verschilt tussen de interventie en
controlegroep.

Het het invullen van de vragenlijsten: Het invullen duurt ongeveer 60-90
minuten per keer. Daarbij kunnen de vragenlijsten over de psychosociale
gezondheid (eigen effectiviteit, kwaliteit van leven en de sense of coherence)
mogelijk negatieve gevoelens veroorzaken. Om het risico hierop te verkleinen,
zullen de deelnemers een duidelijke uitleg krijgen over het doel van de
vragenlijsten. Daarbij zullen de onderzoekers het mentaal welzijn van de
proefpersonen in de gaten houden tijdens de studie en contact opnemen met een
zorgverlener indien zij zich zorgen maken over het welzijn van de proefpersonen.

De tijdsinvestering: Deze is voor de deelnemers in de interventiegroep ongeveer
30 uur over 24 weken. De deelnemers worden hier goed over geïnformeerd en er
wordt uitgelegd dat de deelnemers op ieder moment kunnen stoppen, zonder een
specifieke reden op te hoeven geven. Wij verwachten dat de meeste deelnemers
het meedoen aan het SALUD-programma als prettig zullen ervaren, omdat er veel
ruimte is om het programma aan te passen aan individuele wensen. Ook kan het
zijn dat de deelnemers tijdens het programma gezondheidswinst en verbeterde
kwaliteit van leven zullen ervaren. Het SALUD-programma is ontwikkeld op basis
van 'leren door te doen' en is er ook oog geweest tijdens de ontwikkeling om de
interventie leuk en informeel te maken.

De tijdsinvestering is aanzienlijk kleiner voor de controlegroep (ongeveer 4-6
uur over 24 weken). Zij volgen de zorg zoals zij gewend zijn voor diabetes type
2. De tijdsinvestering bestaat vooral uit de metingen. Voor de deelnemers uit
de controlegroep proberen de onderzoekers het ongemak zoveel mogelijk te
verlichten door goede uitleg te geven over de studie en de procedures en de
metingen zo gemakkelijk mogelijk te maken voor de deelnemers (metingen vinden
bij de proefpersoon thuis plaats).Ook wordt het SALUD programma alsnog
aangeboden aan de deelnemers van de controlegroep na het afronden van het derde
meetmoment.

Aan het eind van de studie worden alle deelnemers geïnformeerd over de
inzichten en resultaten die de studie heeft opgeleverd. Alle deelnemers
krijgen bij het volbrengen van de studie een financiële beloning van 150 euro.