Geheugenmanipulatie tijdens slaap als augmentatie therapie bij post-traumatische stress stoornis

Post-traumatische stress stoornis (PTSS) is een ernstige psychiatrische
stoornis die een ingrijpende invloed uitoefent op het leven van patiënten.
Traumatische herinneringen liggen ten grondslag aan de symptomatologie en
resulteren in het ervaren van nachtmerries en flashbacks. De huidige
standaardbehandeling, bestaande uit exposure therapie (zoals bv. eye movement
desentization and reprocessing, EMDR) is slechts effectief in 50% van de
gevallen. Een effectiviteitsslag in de behandeling is dus noodzakelijk. Slaap
is cruciaal in het behandelen van traumatische herinneringen. Tijdens exposure
therapie worden traumatische herinneringen opgehaald en vervolgens opnieuw
opgeslagen, maar nu met minder angst. Dit behandeleffect wordt vervolgens
bestendigd tijdens het proces van geheugenconsolidatie tijdens de slaap,
waarbij de geneutraliseerde herinnering wordt vastgelegd in het corticale,
langetermijn geheugennetwerken. Recent is in het fundamenteel geheugen
onderzoek aangetoond dat dit proces van geheugenconsolidatie versterkt kan
worden door zogenaamde reminder cues (geluiden of geuren die gelinkt zijn aan
de herinnering tijdens het opslaan ervan) aan te bieden tijdens de diepe slaap.
Deze methode, die geheugen reactivering wordt genoemd, wordt in deze studie
voor het eerst toegepast bij patiënten om het effect van therapie te vergroten.
Specifiek toetsen we met een gecontroleerd design of het aanbieden van
auditieve cues, die onderdeel zijn van de behandeling met EMDR, tijdens de
slaap volgend op de behandelsessie, leidt tot een groter therapie effect. Dit
wordt gemeten als een afname in de subjectieve en fysiologische angstrespons
tijdens het ophalen van de traumatische herinnering. Daarnaast maken we gebruik
van functionele MRI om de onderliggende neuronale reorganisatie van de
herinnering naar corticale, langetermijn netwerken, in beeld te brengen.

Dit onderzoek kent 2 primaire onderzoeksdoelen:
1. Het effect van een EMDR therapie sessie in PTSS patiënten te vergroten door
middel van geheugen reactivering tijdens de slaap volgend op de behandelsessie;
2. Het verschaffen van een neuronale basis voor deze behandelaugmentatie door
met functionele MRI de veronderstelde, onderliggende reorganisatie van de
herinnering naar corticale, langetermijn netwerken in beeld te brengen.

Dit onderzoek kent 3 secundaire onderzoeksdoelen:
1. De associatie van verscheidene slaapparameters met geheugen reactivering
onderzoeken; 2. Het effect van geheugen reactivering zelf op de
slaaparchitectuur onderzoeken; 3. Het identificeren van abnormale (structurele
en functionele) hersenactiviteit (gemeten met functionele MRI) en
slaapparameters (gemeten met polysomnografie) bij patiënten met PTSS, door deze
te vergelijken met een controlegroep van mensen die wel een traumatische
gebeurtenis hebben meegemaakt, maar die geen PTSS hebben ontwikkeld (trauma
controles).

De primaire en secundaire onderzoeksdoelen (behalve het derde secundaire
onderzoeksdoel) zullen onderzocht worden middels een gerandomiseerd,
gecontroleerd design, waarin de volgende condities vergeleken worden (tussen
proefpersonen):
1. Geheugen reactivering met EMDR geluid
2. Geen geheugen reactivering (behandeling zoals gebruikelijk)
3. Geheugen reactivering met een geluid dat ongerelateerd is aan de EMDR-sessie
(om te controleren voor eventuele algemene effecten van het aanbieden van
geluid tijdens de slaap)

Patiënten zullen behandeld worden met een éénmalige EMDR-sessie door een gecertificeerd therapeut. EMDR is een veilige en effectieve richtlijnbehandeling voor PTSS. Na een succesvolle EMDR-sessie, zal een deel van de patiënten deelnemen in de experimentele conditie (geheugen reactivering). Geheugen reactivering is een recent ontwikkelde methode die als doel heeft om het proces van geheugenconsolidatie tijdens slaap te bevorderen door zogenaamde reminder cues (geluiden of geuren die gelinkt zijn aan de herinnering tijdens het opslaan ervan) opnieuw aan te bieden tijdens de diepe slaap.

De totale deelnametijd voor PTSS patiënten bedraagt circa 22 uur verdeeld over
2,5 week. Deze uren bestaan uit circa 5,5 uur aan klinische interviews,
vragenlijsten en baseline metingen, een EMDR-sessie van 45 minuten, 2 MRI scan
sessies van 30 minuten, dagelijkse dagboek rapportage van circa 10 minuten per
dag en een overnachting op het slaaplaboratorium. De totale deelnametijd voor
trauma controles bedraagt circa 17 uur.

Het risico van deelname wordt geschat op minimaal en de belasting wordt geschat
op matig. Tot op heden zijn er geen aversieve effecten van geheugen
reactivering bekend. Het ondergaan van de EMDR-sessie en de symptoom provocatie
taak kan leiden tot het ervaren van een emotionele reactie (zoals bijvoorbeeld
angst), hetgeen inherent is aan het exposure element in deze procedures.