Verbetering van dagelijks functioneren door verbetering in cognitie bij mensen met ernstige psychische aandoeningen: Cognitive Remediation Training gecombineerd met transcraniële Direct Current Stimulation, een gerandomiseerde, sham-gecontroleerde, multi-center trial.

Mensen met een ernstige psychische aandoening (EPA) zoals schizofrenie,
bipolaire stoornis of ernstige depressie ervaren vaak grote problemen in het
dagelijks leven, zoals op het gebied van huishoudelijke vaardigheden
(boodschappen doen, schoonmaken) en organisatie van het dagelijks leven
(bijhouden van een agenda, financiële organisatie). Soms zijn dergelijke
problemen dusdanig groot dat mensen niet langer zelfstandig kunnen wonen en
terugvallen op vormen van beschermd wonen. Vaak worden deze problemen in het
dagelijks leven veroorzaakt door stoornissen in het denkvermogen (cognitieve
stoornissen). Bovendien blijkt uit onderzoek blijkt dat cognitieve stoornissen
samenhangen met verminderde vaardigheid van de hersenen om te veranderen en
zich aan te passen aan de omgeving (ook wel neurale plasticiteit genoemd) bij
mensen met EPA.

Mensen met EPA, hun naasten en hulpverleners geven aan behoefte te hebben aan
manieren om de impact van cognitieve stoornissen in het dagelijks leven te
verminderen. Eerder onderzoek toont aan dat een cognitieve remediatie training
het dagelijks functioneren van mensen met een eerste psychose verbetert en
helpt in het bereiken van hun persoonlijke doelen. We weten echter niet of deze
training ook mensen met een EPA kan helpen. In dit project onderzoeken we of we
het dagelijks functioneren bij mensen met EPA, die beschermd wonen nodig
hebben, kunnen verbeteren door gebruik te maken van een training gericht op het
verminderen van cognitieve stoornissen. Bovendien onderzoeken we of een
combinatie van cognitieve remediatie training met milde hersenstimulatie
(transcranial Direct Current Stimulation), neurale plasticiteit kan stimuleren
en zo het effect van cognitieve remediatie training kan vergroten. In een
pilotstudie lieten we zien dat deelnemeners zo'n combinatie van cognitieve
remediatie training en hersenstimulatie goed vol kunnen houden, dat ze het leuk
te vinden om te doen en dat de training hen hielp hun doelen te bereiken

Het onderzoeksdesign is een pragmatische, multicenter, gerandomiseerde,
gecontroleerde studie met meerdere baselines op verschillende tijdspunten.
Randomisatie vindt plaats over twee condities: CIRCuiTS*+*sham tDCS of CIRCuiTS*
+*active tDCS (verhouding 1:1). Het onderzoek begint met een wachttijd van 16
weken voor alle deelnemers, die dient als controleconditie binnen de
proefpersoon. Na 16 weken vindt randomisatie plaats en starten alle deelnemers
met de CR training (16-20 weken), in combinatie met sham of actieve tDCS.
Metingen vinden plaats bij de start van het onderzoek, na de wachtperiode, na
de training en 6 maanden na afronding van de training.

CIRCuiTS. Computerized Interactive Remediation of Cognition and Thinking Skills (CIRCuiTS) is een computer training opgebouwd uit opdrachten die cognitieve vaardigheden in de domeinen aandacht, geheugen, werkgeheugen en planning te verbeteren. De training is adaptief, dus als een deelnemer de taken goed doet, wordt de training moeilijker. CIRCuiTS stimuleert generalisatie van geleerde cognitieve vaardigheden naar het dagelijks leven op diverse manieren. Deelnemers 1) leren meer over hun eigen denkvaardigheden door aan te geven hoe moeilijk zij taken vinden; 2) evalueren op vooraf ingeplande momenten hun doelen, sterktes en moeilijkheden; 3) leren een plan van aanpak te maken door voorafgaand aan een taak cognitieve strategieën te kiezen en achteraf te evalueren hoe nuttig deze waren. Verder zijn opdrachten zo geprogrammeerd dat ze plaats vinden in een virtueel dorp met bv een bibliotheek, treinstation en supermarkt, wat generalisatie stimuleert. tDCS. We gebruiken een Eldith DC stimulator (NeuroConn, Germany) om het doelhersengebied, de linker dorsolaterale prefrontale cortex (DLPFC), te stimuleren. We plaatsen de anode op C3 en de kathode op Fp1, conform het internationale 10-20 systeem. Om te controleren of de hersenstimulatie de DLPFC stimuleert, hebben we de effecten bij plaatsen van de electrodes op deze locaties gesimuleerd met computational modeling met de software SimNIBS. Geleidende rubber elektrodes (5cm x 5cm) fixeren we met geleidende pasta (Ten20, Neurodiagnostic Paste). Voor actieve tDCS, gebruiken we een stroom van 2 mA, gedurende 20 min met een fade-in/out van 30s. Langere stimulatie blijkt geen extra effect te hebben, bovendien werkt stimulatie 2-4 uur na (Monte Silva e.a., 2013). Voor de sham tDCS, hanteren we een identieke fade-in, die vervolgens over 30s zal verdwijnen.

In een eerdere pilotstudie lieten we zien dat een gecombineerd CR+tDCS
interventie haalbaar en aanvaardbaar is in de doelgroep. Deelnemers gaven aan
de CR training leuk te vinden en dat de interventie hen hielp hun doelen te
bereiken. Bovendien gaven zij aan dat ze niet werden belast door de tDCS.
Deelnemers gaven ook dat zij verwachten dat andere mensen met EPA ook baat
zouden kunnen hebben bij de interventie. Uit de pilot studie bleek dat
deelnemers de duur van vier maanden en twee keer per week goed aan konden en
dat dit niet te intensief was. De meeste deelnemers waren zelfs verrast dat ze
al vier maanden met de training bezig waren en juist geen training wilden
missen. Wanneer wij in een grootschaliger onderzoek kunnen laten zien dat
CIRuiTS effectief is en dat mogelijk tDCS een additief effect heeft, kan deze
interventie tegemoet komen aan een grote patiëntbehoefte.