Preventie van communicatieve achteruitgang bij Verstandelijk Gehandicapten.
Interventie bij perceptieve en productieve functie-stoornissen.

Mondelinge communicatie is de meest directe vorm van communicatie tussen
mensen. Patiënten met een verstandelijke handicap zijn vaak moeilijk
benaderbaar, voegen zich moeizaam in sociale patronen en raken emotioneel en
sociaal geïsoleerd door communicatieve beperkingen. Deze beperkingen zijn bij
veel patiënten niet terug te voeren op de verstandelijk handicap zelf, maar
worden versterkt door gebrekkig spraakverstaan en spraakproductie. Dit project
richt zich op die patiënten met een verstandelijke handicap, bij wie deze
primaire vaardigheden specifiek gestoord zijn.
Uit eerder onderzoek is bekend dat verstandelijk gehandicapte patiënten een
aanzienlijk grotere kans op gehoorverlies hebben dan normaal. Helaas wordt dit
verlies vaak niet of niet tijdig onderkend, hetgeen betekent dat adequate
interventie, zoals het aanmeten van een hoortoestel, onvoldoende plaatsvindt.
Van de algehele VG-groep is dit niet bekend, maar bij bepaalde syndromen komen
specifieke spraakmoeilijkheden voor.

Doel van dit onderzoek is bij verstandelijk gehandicapte adolescenten en
volwassenen de beperkingen in de mondelinge communicatie die het gevolg zijn
van specifieke functiestoornissen op te sporen, te diagnosticeren, voor deze
functies een specifieke behandeling te ontwikkelen en deze ook te evalueren.
Het onderzoek richt zich specifiek op de input- en outputfuncties. De
betreffende functies zijn aan de perceptieve of input-kant: gehoor en
spraakwaarneming, en aan de productieve of output-kant: articulatie en
spraakmotoriek.
Het onderzoek richt zich met name op die verstandelijk gehandicapten bij wie
deze perceptieve en/of productieve functies specifiek gestoord zijn. De
onderliggende gedachte is dat bij deze groep met toegesneden en relatief
eenvoudige interventies, zoals gehoorverbeterende maatregelen en logopedische
behandeling van de spraak, veel winst te behalen zal zijn.
Het uiteindelijke doel is te voorkomen dat luisterproblemen en slecht
verstaanbaar spreken de oorzaak zijn van problemen in de mondelinge
communicatie.

In een effect-evaluatie onderzoek wordt deze hypothese getoetst. Volgens een
baseline - behandel design zullen de effecten van perceptieve en productieve
interventies (gehoorverbeterende maatregelen en/of logopedische behandeling)
worden geëvalueerd.

Doel van het project is bij adolescenten en volwassenen met milde en matige
verstandelijke handicap stoornissen in de spraakproductie en spraakwaarneming
specifiek in kaart te brengen en adequate interventiemethoden te ontwikkelen.
Bij deze patiënten wordt een algeheel profiel van cognitief en
sociaal-emotioneel functioneren bepaald. Geselecteerd worden die patiënten bij
wie perceptieve en productieve spraakfuncties de grootste belemmering lijken te
vormen voor hun communicatie-mogelijkheden en communicatieve vaardigheden.
Tevens wordt daarbij de context van de patiënten, bestaande uit communicatieve
kansen, mogelijkheden, en vereisten geïnventariseerd. De geselecteerde
patiënten krijgen een uitgebreid diagnostisch onderzoek van perceptieve en
productieve spraakfuncties; dit onderzoek bestaat uit psychologische en
logopedische testafnames, voor een aantal patiënten aangevuld met klinisch
neurofysiologisch onderzoek. In de trainingsfase van twee maal 3 maanden
krijgen de patiënten een behandeling aangeboden, bestaande uit
gehoorverbeterende maatregelen en logopedische therapie, gericht op het
specifiek gestoorde functie-domein. De onderzoeksopzet is gebaseerd op een
base-line design met een controle-groep die uitgestelde behandeling krijgt. Het
effect van training wordt gemeten door de specifieke functietests opnieuw af te
nemen. Tevens wordt bepaald of het uiteindelijke doel van de interventie:
verbeteren van de communicatieve mogelijkheden in de praktijk wordt bereikt en
voor langere periode beklijft (follow-up meting)

Het functieprofiel is uitgangspunt voor interventie. Patiënten krijgen logopedische behandeling en/of gehoorverbeterende maatregelen op basis van het functieprofiel. Dit betekent twee typen behandeling. De behandelingen zijn ontleend aan beschikbare logopedische behandelingen voor kinderen. Evenals bij de diagnostische procedures is de verwachting dat de behandelingen geschikt zijn voor verstandelijk gehandicapte volwassenen; met korte pilot-behandelingen zullen de behandelcondities worden geoptimaliseerd. De twee typen behandeling ingedeeld naar functiestoornis, zijn de volgende. 1. Gehoor en spraakwaarneming: gehoorverbeterende maatregelen (audiologisch) en specifieke luistertraining, gericht op aandacht en selectieve aandacht voor geluid, en op fonologische contrasten en spraakklanken in context (lettergrepen, woorden, uitingen). 2. Articulatie (fonologisch coderen) en spraakmotoriek: fonologische therapie volgens Metaphon; betreffende onderdelen Dyspraxie-programma; spraakmotorische therapie volgens oraal-motorische en spraakplanning en -programmering, met name ontleend aan Dyspraxieprogramma (Erlings-van Deurse e.a., 1993)

Risico's voor de lichamelijke gezondheid van de proefpersonen zijn er niet. De
belasting voor de proefpersonen in tijd en energie is aanzienlijk, maar kan
door de proefpersonen positief als stimulerend en prettig worden ervaren. Het
verbeteren van de communicatieve vaardigheden van patiënten met een
verstandelijke handicap kan een wezenlijke bijdrage leveren aan de kwaliteit
van leven.
Wat betreft EEG-registraties: de afdeling KNF heeft veel ervaring met klinische
EEG bij gedragsmatig complexe patiënten. De risico's voor de lichamelijke
gezondheid zijn zeer klein, de belasting voor de patiënt is sterk afhankelijk
van goede begeleiding. Patiënten kunnen ten alle tijden verdere medewerking
weigeren.