Moleculaire markers in biomateriaal van patienten met inflammatoir darmlijden

IBD: een heterogeen ziektebeeld
Chronische darmontsteking, naar de Engelse naam *Inflammatory Bowel Disease* en
vaak afgekort als IBD, is een ziekte met een complexe pathogenetische
achtergrond. Erfelijke factoren, omgevingsfactoren en de flora van de darm
spelen in wisselende mate een rol bij het ontstaan, maar deze rol blijft tot op
heden onduidelijk. Op grond van de lokalisatie, de morfologie van de ontsteking
macroscopisch en microscopisch worden twee vormen van IBD onderscheiden: de
ziekte van Crohn (CD) en Colitis Ulcerosa (UC). In de praktijk blijkt het
onderscheid tussen deze twee vormen vaak moeilijk te maken. Soms wordt
halverwege de behandeling de diagnose gewijzigd of wordt een duidelijke
diagnose vermeden door de naam IBD-U (IBD-unspecified) te gebruiken. Binnen de
twee diagnose groepen blijkt het beloop en de reactie op therapie veelvormig.
Dit gegeven, gecombineerd met de resultaten van fundamenteel wetenschappelijk
onderzoek heeft geleid tot de algemeen gedeelde conclusie dat IBD een
heterogeen ziektebeeld is. Hiermee wordt bedoeld dat op grond van nog
onopgehelderde pathogenetische mechanismen IBD ingedeeld kan worden in veel
meer ziekte-entiteiten dan de huidig gebruikte tweedeling in UC en CD.

Beperking van huidige therapie
IBD treft mensen in de kracht van hun leven op het moment dat zij bezig zijn
met het opbouwen van een loopbaan, het volgen van een opleiding, het vinden van
een partner of het stichten van een gezin. De ziekte leidt tot chronische
buikpijn, diarree, moeheid en gewichtsverlies. Het chronisch karakter leidt to
aanzienlijke morbiditeit met blijvende sociaal economische gevolgen. De
therapie voor IBD bestaat uit aspecifieke remming van het afweerapparaat, vaak
in de vorm van prednisolon en mesalazine preparaten. Andere vormen van remming
van het afweerapparaat worden veelvuldig gebruikt als deze therapieën niet
werken. De strategie die bij de behandeling van IBD wordt gebruikt is er een
van *trail and error*. Als een bepaalde therapie niet werkt wordt een andere
geprobeerd. Door deze praktijk worden patiënten nodeloos aan potentieel
gevaarlijke therapieën blootgesteld.

Betere diagnostiek en behandeling markers in biomateriaal
De oorzaak van de inadequate diagnostiek en behandeling van IBD is gelegen in
de heterogene achtergrond van IBD. Het ontrafelen van deze achtergrond is de
sleutel voor betere diagnostiek en behandeling. Door ontwikkelingen in de
moleculaire biologie en informatie technologie is het nu mogelijk om de
veelvormige achtergrond van IBD in kaart te brengen. Een IBD specifieke biobank
biedt hiertoe de gelegenheid door:
1. de klinische gegevens die tijdens het zorg proces worden verzameld, het
fenotype, voor een grote groep IBD patiënten te verzamelen in een landelijke
database.
2. DNA van alle patiënten en hun partners te verzamelen zodat een genotypering
kan plaatsvinden
3. biomateriaal in de vorm van bloed, weefsel en faeces op te slaan waarin
transcriptoom en proteoom analyse kan worden gedaan.
Markers die worden gevonden in het biomateriaal van patiënten en partners van
IBD patiënten kunnen worden gerelateerd aan het fenotype verzameld in de
database en de genotypes van het DNA. Omdat het hier gaat om een landelijke
database waarbij de data nationaal en internationaal gedeeld gaan worden, is
het mogelijk om grote patiënten cohorten te bestuderen. Alleen grote patiënten
cohorten leveren voldoende statistische power die nodig is voor de ontrafeling
van de heterogene pathogenese van IBD.

Systematische verzameling van biomateriaal van IBD patiënten tijdens het
zorgproces stelt ons in staat moleculaire markers in het DNA, het transcriptoom
en het proteoom van patiënten vast te leggen. Deze markers kunnen worden
gecombineerd met de klinische gegevens over de aard en het beloop van de
ziekte. Hierdoor ontstaat een beter inzicht in de heterogeniciteit van het
ziektebeeld. Dit verbeterde inzicht is de sleutel naar een op maat gesneden
behandeling van IBD patiënten (personalized medicine) en genezing.

Verzameling van gegevens uit het zorgproces
De reguliere zorg voor IBD patiënten op de polikliniek zal zo worden ingericht
dat de gegevens die tijdens het zorgproces worden vergaard eenduidig worden
opgeslagen. Dit maakt uitwisseling met de andere Universitaire Medische Centra
(UMCs) mogelijk. In onderling overleg hebben de verantwoordelijke dokters in de
8 UMCs een minimale dataset vastgesteld die op vastgestelde momenten zal worden
geregistreerd. Het betreft hier gegevens die in het normale zorgproces ook al
werden gevraagd, maar tot nu toe niet op een gestandaardiseerde manier. De
standaardisering betreft zowel de manier waarop de gegevens van de patiënten
worden gevraagd als de vastlegging in het brondocument. Hoewel de aard van de
zorg kwantitatief en kwalitatief niet zal veranderen, zal de organisatie van
het zorgproces rond IBD patiënten worden aangepast aan het onderzoeksproject.
Deze aanpassing staan beschreven in het document *Gewenst Zorgproces IBD*.

Verzameling en opslag van biomateriaal
Biomateriaal in de vorm van biopten, bloed en faeces zal volgens Standardized
Operational Procedures (SOP) worden verzameld, op vooraf gedefinieerde momenten
in het zorgproces. Deze momenten zijn beschreven in de werkinstructie van de
minimale dataset. De manier waarop het biomateriaal wordt behandeld staat
beschreven in de SOPs

Gebruik van gegevens voor onderzoek
Het gebruik van gegevens voor onderzoek is geregeld in het IBD Biobank
Reglement van het Parelsnoer Initiatief

De belasting en het risico voor de patient zijn uiterst klein. De extra
tijdsinvestering bedraagt hooguit 45 minuten extra tijd opde polikliniek. Het
enig denkbare risico is een bloeding of perforatie die ontstaat bij afname van
een extra biopt tijdens een endoscopie. De kans hierop is kleiner dan 1 op
10.000. De gevolgen van een dergelijke complicatie beperken zich tot een
ziekenhuis opname, behandeling met antibiotica of een bloedtransfusie. In een
extreem geval zou chirurgische resectie van de darm een mogelijkheid kunnen
zijn.