Evaluatie en techniekontwikkeling ter reductie van anorectale toxiciteit bij prostaatradiotherapie.

De incidentie van prostaatcarcinoom in Nederland bedraagt 8500 patienten per
jaar. Uitwendige radiotherapie (EBRT), één van de curatieve behandelopties,
heeft een significante dosis-respons relatie. Echter, de beperkende factor voor
dosisescalatie is de toxiciteit m.b.t. omliggende structuren, waarbij m.n. late
anorectale klachten een grote impact op de kwaliteit van leven hebben.
Aangezien patienten met een gelokaliseerd prostaatcarcinoom over het algemeen
een goede curatiekans hebben, en zelfs bij een (biochemisch) recidief vaak nog
een overleving van meerdere jaren na initiele behandeling hebben, is aandacht
voor deze bijwerkingen dus van groot belang.
Verschillende studies hebben eveneens een relatie aangetoond tussen het
optreden van anorectale toxiciteit en de bestralingsdosis op het rectum en de
anus. Dit betekent dat bij een lagere dosis een kleinere kans op het optreden
van deze klachten bestaat. Het doel van moderne EBRT is dan ook een zo hoog
mogelijke dosis op de prostaat te kunnen geven, met een zo minimaal mogelijke
dosis op de omliggende organen. Hiertoe wordt in het UMCN een aantal
modaliteiten toegepast, zoals intensity-modulated radiotherapy (IMRT),
implantatie van goudmarkers in de prostaat voor positieverificatie en
-correctie en fusie van CT- en MRI-beelden voor een nauwkeurige bepaling van
het doelvolume. Dit alles heeft tot doel een zo klein mogelijke
onzekerheidsmarge vanaf het doelvolume in acht te hoeven nemen. Tevens worden
dagelijks ingebrachte endorectale ballonnen gebruikt voor sparing van de
rectumwand.
Echter, om de kans op anorectale toxiciteit nog verder te reduceren is het van
belang om een duidelijk beeld te krijgen van de achterliggende pathofysiologie
en betrokken anatomische structuren, om zodoende de bestralingstechnieken
zodanig aan te passen dat deze selectief kunnen worden gespaard.
Een eerste stap hierin is het objectiveren van klachten, die patienten melden.
Dit kan plaatsvinden m.b.v. rectosigmoidoscopieen (evaluatie aantasting
rectummucosa) en anorectale manometrieen (druk- en compliantiemetingen van
anale sfincters en rectum).

In eerste instantie het objectiveren en kwantificeren van door patienten
gerapporteerde anorectale klachten om zodoende te pogen inzicht te verkrijgen
in de achterliggende pathofysiologie en betrokken specifieke anatomische
structuren.
Hieropvolgend het ontwikkelen danwel modificeren van radiotherapietechnieken om
bovengenoemde structuren optimaal te sparen bij de radiotherapieplanning en
daarmee de late anorectale toxiciteit te reduceren.

Cohortstudie, waarbij patienten vanaf baseline (voorafgaand aan de
radiotherapie) tot 2 jaar na beeindigen worden gevolgd m.b.v. vragenlijsten,
anorectale manometrieen en rectosigmoidoscopieen. Deze metingen kunnen
tenslotte worden gecorreleerd aan de klachten en de dosis op specifieke
anatomische structuren, welke m.b.v. het radiotherapie planningssysteem kunnen
worden berekend.

Gedurende 2 jaar zal aan patienten 5 x worden gevraagd een vragenlijst (EPIC)
in te vullen tijdens reguliere polikliniekcontroles, hetgeen ongeveer 10
minuten in beslag zal nemen.

Tevens zal in deze periode 4 x een anorectale manometrie plaatsvinden
(baseline, 6 maanden, 12 maanden en 24 maanden na radiotherapie). Dit zal per
keer ongeveer 1 uur in beslag nemen, complicaties komen hierbij zeer zelden tot
nooit voor, waarbij in een zeer sporadisch geval rectaal bloedverlies bij
preexsitente colitis ulcerosa of een rectumruptuur bij voorafgaande chirurgie
is gerapporteerd.

Zes maanden, 12 maanden en 24 maanden na radiotherapie zal een
rectosigmoidoscopie worden verricht, welke 5-20 minuten zal duren. Complicaties
komen hierbij zelden voor (0.14-0.25%) en bestaan uit perforaties.
Mortaliteitscijfers zijn niet bekend, doch van coloscopieen in het algemeen
ligt dit aantal < 0.02%.