De Cliniclowns klik in beeld: Een vooronderzoek naar het bepalen van de psychologische effecten van het spel van cliniclowns op zieke kinderen

Cliniclowns zijn erop gericht zieke kinderen af te leiden van hun ziekte en de
ziekenhuisomgeving door hen plezier te bezorgen
met hun clownsspel. In Nederland werken veel clowns die deze doelen
dnderschrijven bij de Stichting Cliniclowns. Deze clowns treden op voor
kinderen in ziekenhuizen, meestal doen ze dat aan het bed van het kind. Er is
veel anekdotisch materiaal verzameld over het positieve
effect van cliniclowns op het welzijn van kinderen. Echter, empirisch onderzoek
hiernaar is zeldzaam. Er blijkt een positief effect
van clowns op preoperatieve angst bij kinderen. Ook zijn de opinies over het
werk van clinclowns geinventariseerd, vanuit het
perspectief van kinderen en hun ouders, clowns en ziekenhuispersoneel. Hoewel
ouders en ziekenhuispersoneel soms een hekel
hebben aan clowns, staan ze toch positief tegenover het bezoek van clowns aan
kinderen in ziekenhuizen. Tot nu toe zijn emotionele en gedragsmatige reacties
van de kinderen niet beschikbaar. Basale kenmerken van paren cliniclowns zijn
onderzocht in Zweden; dat bleken empathische bereidheid en een evenwichtige
verdeling tussen verbaal en non-verbaal gedrag te zijn. Om conclusies over
mogelijke effecten van het werk van cliniclowns te kunnen trekken, is het
belangrijk dat meetinstrumenten woren ontwikkeld die ons een valide indruk van
die effecten kunnen geven. Het lijkt interessant te onderzoeken hoe de
responsen van de kinderen effectief kunnen worden gemeten, maar ook hoe clowns
opereren en hoe basale elementen uit hun optredens de psychologische toestand
van kinderen die opgenomen zijn in een ziekenhuis, mogelijk beinvloeden.

Het primaire doel van dit onderzoek is te achterhalen hoe de psychologische
effecten van clowning in een ziekenhuis op een valide wijze gemeten kunnen
worden. Het secundaire doel is een eerste indruk te krijgen van de
gedragsmatige interventies die ziekenhuisclowns gebruiken en hoe het kind
gedragsmatig en emotioneel op deze interventies reageert.

Omdat zo weinig studie is gedaan naar de feitelijke interactie tussen kind en
ziekenhuisclowns, is besloten om een kwalitatief onderzoek te doen met een
nadruk op gedragsobservaties bij ziekenhuisclowns en zieke kinderen. De huidige
stand van kennis van zaken laat nog niet toe dat gerandomiseerde gecontroleerde
studies kunnen worden gedaan. In deze studie zullen 5 tot 10 minuten durende
optredens van ziekenhuisclowns worden opgenomen vanuit het perspectief van kind
en clowns. Ook zal het kind, diens ouder, clowns en pedagogisch medewerkers
worden gevraagd naar de beleving van het kind. Deze procedure, triangulatie,
zal de validiteit van deze studie vergroten. Het onderzoek wordt uitgevoerd in
twee kinderziekenhuizen. De procedure is erop gericht een aantal psychologische
variabelen rond twintig voorstellingen van clownsparen voor zieke kinderen in
een kinderziekenhuis in kaart te brengen. Na geinformeerde toestemming van de
ouder zullen demografische data (leeftijd, sekse, reden van opname) worden
verzameld. In deze studie worden vragenlijsten en video-opnamen gebruikt. De
vragenlijsten zijn erop gericht stemming, ziektebeleving en impact van het
optreden te meten. Kinderen, hun ouder, ziekenhuisclowns en pedagogisch
medewerkers worden in dit deel van het onderzoek betrokken om triangulatie te
bereiken. Er worden zes tijdspunten gebruikt in de studie. Tijdens het ontbijt
(t0), lunch (t3) en avondeten (t4) wordt de stemming van het kind door de
pedagogisch medewerker in kaart gebracht. Zelfgerapporteerde stemming en
ziektebeleving zullen worden gemeten vlak voor (t1) en vlak na (t2) het
optreden en een dag na het optreden (t5). Het kind zal ook worden gevraagd (t2)
wat de clowns deden en welke delen van het optreden positief of minder positief
werden beleefd. Deze vragen zullen ook een dag later (t5) worden herhaald. Om
de mate van afleiding van het kind te meten zal er tijdens het optreden een
gekleurde kaart aan de camera in het zicht van het kind worden bevestigd. Een
dag na het optreden (t5) zal het kind worden gevraagd of hen deze kaart is
opgevallen en welke kleur deze kaart had. Om de stemming van het kind te
cross-valideren zal ook de ouder worden gevraagd stemming, ziektebeleving en
impact van het optreden bij het kind onder woorden te brengen vlak voor het
optreden (t1) en vlak erna (t2). Het clownspaar zal worden gevraagd (op t2,
vlak na het optreden) welke impact ze dachten dat het optreden op het kind had,
welke reacties het kind liet zien en hoe deze reacties op hen inwerkten. Hen
zal ook worden gevraagd welke speltechnieken zij gebruikten en welke impact
deze volgens hen hadden op het kind. Om de interactie tussen kind en clowns
volledig te beschrijven, zullen de optredens met drie camera's worden
opgenomen: een camera is gericht op het kind, een andere op het clownspaar en
een derde is een overzichtscamera. De camera's worden gesynchroniseerd, zodat
het mogelijk is om een samengesteld real-time beeld van de drie opnamehoeken te
maken. Om de impact van het optreden op het kind nader te analyseren, zullen de
emotionele reacties (gezichtsuitdrukking,lichaamsbewegingen) van het kind,
oogcontact en fysieke afstand tussen clowns en kind (variatie daarin geeft aan
hoe clowns hun spel aanpassen aan de reacties van het kind) worden betrokken
bij de analyse. Verschillende vormen van oogcontact bieden een goede indicatie
van emotionele betrokkenheid. Spreken tijdens oogcontact duidt op actieve
betrokkenheid, oogcontact tijdens zwijgen op passieve betrokkenheid en het
ontbreken van oogcontact op een gebrek aan betrokkenheid of weerstand. Er zal
specifieke software (Observer van Noldus) worden ingeschakeld om deze
variabelen systematisch vast te leggen.

Omdat sprake is van registratie van reeds voorgenomen optredens die ten doel
hebben om afleiding en plezier te brengen, wordt
aangenomen dat er geen schadelijke effecten van het onderzoek zullen optreden.
Wel kan het kind moeite hebben met opnames,
maar testonderzoek heeft uitgewezen dat het kind bij een goede voorbereiding
gewend raakt aan de camera's en zich daarbij op
zijn of haar gemak voelt.