From HARM to CHARM: Farmaceutisch consulent Helpt op polikliniek cardiologie Atrium bij Recapituleren en optimaliseren van Medicatie:
De waarde van medicatiebegeleiding door farmaceutisch consulent op de polikliniek cardiologie.

*To Err Is History*
Het spits wordt afgebeten door een ambitieuze verwijzing naar To err is human,
het rapport dat eind jaren negentig verscheen en waarin een schatting werd
gemaakt van het totaal aantal medische fouten in de verenigde Staten. Een
aanzienlijk deel had betrekking op medicatiefouten [1].
De IPCI en HARM-studies hebben bevestigd dat geneesmiddelgerelateerde
ziekenhuisopnamen ook in Nederland een reëel probleem vormen. Tevens dat een
substantieel deel van deze opnamen potentieel voorkómen had kunnen worden
[2-3]. Een deel van deze problemen vinden hun oorsprong in overdrachtsfouten
[4-5] en in te weinig inzicht van de patiënt in de medicatie die hij/zij
gebruikt.

Lokaal onderzoek: Atrium MC
Ook in eerder door Atrium uitgevoerd observationeel onderzoek werd aangetoond
dat * in een poliklinische setting * bij 120 recepten maar liefst meer dan 150
medicatiefouten voorkwamen [6].
De farmaceutische zorg kan (of beter gezegd moet) dus sterk worden verbeterd:
patiënten krijgen niet de medicijnen die de arts heeft voorgeschreven. Of zij
gebruiken deze * om welke reden dan ook * niet, of op incorrecte wijze, bijv.
in verkeerde doseringen. Daarnaast gebruiken patiënten regelmatig genees- en
zelfzorgmiddelen, waarvan de cardioloog geen weet heeft, doordat patiënten dit
vergeten aan te geven en de volledige medisch-farmaceutische informatie voor de
cardioloog niet bekend of beschikbaar is. Tenslotte is het van belang dat de
patiënt een goed inzicht heeft waar hij/zij de medicatie voor gebruikt en een
goed overzicht heeft, om een goed gebruik en therapietrouw te bevorderen.
Verkeerd gebruik van medicatie zorgen voor onnodige morbiditeit en leiden tot
onnodige ziekenhuisopnames. Dit heeft enorme consequenties voor de kwaliteit en
veiligheid van zorg en tevens onnodige kosten tot gevolg.

Activiteiten ter verbetering: niet of nauwelijks in poliklinische setting
Genoemde rapporten hebben een cascade aan activiteiten op gang gebracht op het
brede terrein van de medicatieveiligheid en medicatie-overdracht/-verificatie
[7-13]. Dit zowel op instigatie van de overheid, als vanuit de diverse
beroepsverenigingen. In diverse centra wordt in de kliniek (meestal bij
electieve opnames) door opname- en/of ontslaggesprekken, of door andere vormen
van informatievergaring, steeds vaker het medicijngebruik in beeld gebracht en
gecommuniceerd naar eventuele ketenpartners. Echter, poliklinisch is dit nog
maar zelden (bij ons weten niet) het geval. Om die reden heeft Atrium MC, de
polikliniek cardiologie i.s.m. de ziekenhuisapotheek, het idee opgevat om een
onderzoek, proefproject, te starten met een farmaceutisch consulent. Daarbij is
samenwerking gezocht met Sanofi-Aventis, waarover later meer.

Interventieonderzoek: CHARM
In aansluiting op het eerder verrichte lokale en observationele onderzoek, is
besloten tot het starten van een interventieonderzoek. Dit onderzoek vindt
wederom plaats in samenwerking tussen de polikliniek cardiologie en de
ziekenhuisapotheek. Hierbij wordt gekeken naar de invloed van het inzetten van
een farmaceutisch consulent op de kwaliteit, veiligheid, tevredenheid en
efficiëntie van de geleverde zorg. Hierover later uiteraard meer en in detail.
CHARM: inzet Consulent Helpt op polikliniek cardiologie Atrium in optimaliseren
van Medicatie. Activiteiten van de consulent hebben betrekking op de 4 pijlers
van medication reconciliation, waarvoor helaas geen goede Nederlandse term
beschikbaar is: verification, clarification, reconciliation and transmission.

REFERENTIES

1. Kohn LT, Corrigan JM, Donaldson MS, red. To err is human.Washington DC:
National Academy Press; 1999.
2. Van der Hooft CS, Dieleman JP, Siemes C, et al. Adverse drug reactionrelated
hospitalisations: a population-based cohort study. Pharmacol Drug Safety
2008;17(4):365-71.
3. Leendertse AJ, Egberts AC, Stoker LJ, et al. Frequency of and risk factors
for preventable medication-related hospital admissions in the Netherlands. Arch
Int Med 2008;168(17):1890-6.
4. Conceptrichtlijn Overdracht van medicatiegegevens 2008. Utrecht: Inspectie
voor de gezondheidszorg; 2008.
www.medicatieoverdracht.nl/uploaddb/downl_object.asp?atoom=9008&VolgNr=1.
5. Medicatieverificatie bij opname en ontslag. Veiligheidsprogramma VMS Zorg;
2008. http://vmszorg.nl/Documents/Tools_Extras/Thema*s/
Medicatieverificatie/20080101_praktijkgids_medverificatie.pdf.
6. Munnecom MPM, Slikkerveer M, Kragten JA, Groothuis S, Krings AWH.
Medicatieoverzicht openbare apotheken als gouden standaard. Pilotonderzoek naar
medicatiefouten op een polikliniek cardiologie. Pharm Weekbl 2005;912-5.
7. R.N. Eggink, A.W. Lenderink, J.W.M.G. Widdershoven en P.M.L.A. van den Bemt.
Begeleiding bij ontslag van hartfalen patienten. Pharm Weekbl Wetenschappelijk
Platform 2009;3(5):89-92
8. M.E.P. Jansen, S. van Zelst, E. van Eijkern, M.R. Ramrattan, L. Lie-A-Huen
en P.N. Langendijk. Bijdrage farmaceutisch opnamegesprek door
apothekersassistent aan preventie van transmurale medicatiefouten. Pharm Weekbl
Wetenschappelijk Platform. 2008;2(6):127-131
9. Duyvendak M, Bosman J, Klopotowska J, Kuiper-Herder AJ, Roon EN van,
Brouwers JRBJ. Perioperatief geneesmiddelmanagement. Reductie van
geneesmiddelgerelateerde problemen door participatie van de ziekenhuisapotheker
in het (pre)klinisch traject bij patiënten met een electieve orthopedische
ingreep. Pharm Weekbl Wetenschappelijk Platform. 2007;1(5):105-109
10. D.A. Appelo, I.E.J. Berger-De Jong en M.J.A. Janssen. Effect van
preoperatieve farmacotherapeutische opnamegesprekken op de kwaliteit van het
medicatieoverzicht op een orthopedische afdeling. Pharm Weekbl Wetenschappelijk
Platform. 2008;2(1):8-13
11. Berlo-van de Laar IRF van. Opnamegesprekken verminderen fouten. Rol voor
Apotheek Service Punt bij veiligheidsmanagement. Pharm Weekbl 2008;15.
12. van Berlo-van de Laar IRF. Ruim 10% fouten bij opname en ontslag. Evaluatie
van de transmurale informatie-overdracht na interventie Steunpunt Apotheken.
Pharm Weekbl. 2004;139:974-7.
13. Ros JJW, Van der Steege Y. De apothekersassistent doet het beter.
Meerwaarde bij medicatieopname- en -ontslaggesprek Pharm Weekbl 2010:18-21.

Doel van het project is:
- onderzoeken/aantonen van de meerwaarde van de farmaceutisch consulent op de
polikliniek cardiologie op de kwaliteit, veiligheid, efficiëntie,
patiënttevredenheid en kosten van de geleverde (farmaceutische) zorg ten
opzichte van usual care;


Vraagstelling
Wat is de meerwaarde van de farmaceutisch consulent op de polikliniek
cardiologie op de kwaliteit, veiligheid, efficiëntie, patiënttevredenheid en
kosten van de geleverde farmaceutisch zorg ten opzicht van usual care?
Usual care (standaard consult) houdt in dat in het 10-minuten durende
poliklinisch consult de cardioloog op mondelinge wijze op basis van informatie
die de patiënt geeft de medicatie in kaart brengt en interventies aanbrengt en
dit aan de patiënt vertelt, eventueel met een nieuw recept.

Gerandomiseerd (1:1) open onderzoek

Medicatiebegeleiding door farmaceutisch consulent

Niet van toepassing.