Slaapproblemen van adolescenten en effectiviteit van behandeling. Een onderzoek naar een effectieve en laagdrempelige behandeling van slaapproblemen van adolescenten.

Uit de literatuur blijkt dat veel veel adolescenten slaapproblemen ervaren. Zo
worden er schattingen van 15-30% gegeven aan in- en doorslaapproblemen bij
adolescenten en 4-5% lijdt aan insomnia zoals gediagnosticeerd in de DSM-IV.
Bij volwassenen is cognitieve gedragstherapie bewezen effectief voor de
behandeling van insomnia. Deze behandeling bestaat uit een combinatie van een
viertal technieken: slaaphygiëne, stimuluscontrole, slaaprestrictie en
relaxatie. Op basis van effectstudies bij volwassenen zijn deze technieken door
de Standards of Practice Committee van de American Academy of Sleep Medicine
aanbevolen als een effectieve therapie in de behandeling van insomnia waarbij
slaaphygiëne als veelbelovend werd gezien. Uit onderzoek blijkt dat de
effectiviteit van cognitieve gedragstherapie op korte termijn is te vergelijken
met medicatie en op langere termijn vergelijkbaar of zelfs beter is. Voor deze
behandelmethode zijn echter nog nauwelijks effectstudies gedaan bij
adolescenten. In een onderzoek bij 55 adolescenten, resulteerde een
gecombineerde cognitieve gedragstherapie in een significante verbetering van de
slaap. Ook was er een afname in piekeren en verbetering in geestelijke
gezondheid (Bootzin & Stevens, 2005). Voor de Nederlandse situatie geldt dat er
tot heden geen effectstudies zijn gedaan voor cognitieve gedragstherapie bij
adolescenten met insomnia. Daarnaast is het tevens onduidelijk wat de
kosteneffectiviteit is van deze behandeling van insomnia bij adolescenten.
Op basis van het voorgaande worden voor dit onderzoek de hypothesen gesteld dat
adolescenten met insomnia na behandeling met cognitieve gedragstherapie via
groepssessies en via internet vergeleken met controlegroepen die geen
behandeling ondergaan een verbetering van de slaap zullen laten zien, dat
gedrags- en sociale problemen zullen afnemen, dat de kosteneffectiviteit van
behandeling beter is dan geen behandeling, en dat deze effecten vergelijkbaar
of groter zullen zijn voor internettherapie vergeleken met groepstherapie.

Er zijn drie hoofdvragen:
1. Hoe effectief is internetbehandeling van insomnia bij adolescenten
vergeleken met groepsbehandeling van insomnia en controlegroepen?
2. Zijn de uitgangspunten van cognitieve gedragstherapie voor behandeling van
insomnia bij adolescenten juist?
3. Hoe kosteneffectief is internetbehandeling van insomnia bij adolescenten
vergeleken met groepsbehandeling van insomnia en controlegroepen?
Doel van het onderzoek is om een internetbehandeling voor insomnia te
ontwikkelen, de effectiviteit van de internetbehandeling en groepsbehandeling
vast te stellen en onderling te vergelijken, en om deze vervolgens op te laten
nemen in de databank effectieve jeugdinterventies van het NJI. Na afloop van
het onderzoek zullen deze behandelvormen beschikbaar komen voor toepassing in
de praktijk bij behandelcentra.

Het onderzoek is opgezet in een randomised controlled trial waarbij in een open
opzet parrallele groepen internet cognitieve gedragstherapie en groeps
cognitieve gedragstherapie ondergaan en waarbij twee wachtlijstgroepen zijn. De
eerste wachtlijstgroep registreert net als de behandelgroepen de slaap middels
een slaapdagboekje. Aangezien bekend is dat deze registratie ook van invloed
kan zijn op de slaap is er een tweede wachtlijstgroep die slechts minimale
registratie van de slaap in een slaapdagboekje doet ten behoeve van de
synchronisatie van de actometers.

De twee behandelgroepen krijgen gedurende 6 weken cognitieve gedragstherapie voor insomnia in 6 consult sessies en na twee maanden een follow-up boostersessie. Bij de internettherapie bestaat dit uit digitale consulten die via een website worden aangeboden. Bij de groepstherapie bestaat de behandeling uit face to face groepssessies van ongeveer anderhalf uur. Deze therapie bestaat uit: Slaaphygiëne waarbij alle factoren die de slaap negatief kunnen beïnvloeden worden geoptimaliseerd. Dit zijn bijvoorbeeld regelmatige bedtijden instellen, beperking van licht voor het slapen gaan, omgevingslawaai beperken, koffie en andere opwekkende dranken beperken, dutjes overdag beperken en alleen rustige activiteiten twee uur vooraf aan de slaap (bijvoorbeeld niet sporten na de middag). Stimuluscontrole: hierbij wordt de cliënt gevraagd korte tijd uit bed te gaan indien men langer dan 20 minuten wakker ligt, waardoor slaapproblemen worden gedissocieerd van het bed en de slaapomgeving. Slaaprestrictie: de client krijgt bedtijden van de therapeut die de optimale slaapefficiëntie zo dicht mogelijk benaderen. Dit betekent een beperking van de bedtijd tot een waarde die dicht ligt bij de tijd dat men daadwerkelijk slaapt. Hierdoor ontstaat een licht verhoogde slaapdruk waardoor de cliënt makkelijker inslaapt, en wordt de fragmentatie van de slaap die kenmerkend is voor insomnia opgeheven. Stressreductie door ontspanningsoefeningen: de cliënt krijgt een aantal relaxatie oefeningen die de stress en gespannenheid die zijn geassocieerd met slaap, kunnen doen afnemen.

De belasting bestaat uit het invullen van de vragenlijsten bij elk meetmoment.
Bij de behandelgroepen bestaat dit uit 5 meetmomenten en bij de controlegroepen
uit 3 omdat deelnemers uit de controlegroepen na het 3e meetmoment de
gelegenheid krijgen een van de twee therapieën te volgen. Het invullen van deze
vragenlijsten duurt ongeveer 45 minuten per keer. Daarnaast houden de
deelnemers dagelijks een slaapdagboekje bij voorafgaande aan de intake en
gedurende telkens een week gekoppeld aan de meetmomenten, en gedurende alle
weken van de behandeling. In totaal wordt er 70 dagen een dagboekje ingevuld.
Het invullen duurt ongeveer 2 minuten per keer. Alle vragenlijsten en
slaapdagboekjes worden via internet afgenomen. De deelnemers zullen ook een
registratie van de slaap doen via het gebruik van actometers. Een actometer is
een instrumentje ter grote en vergelijkbaar met een polshorloge wat gedurende
de tijd in bed wordt gedragen en een registratie doet van bewegingen. Deze
registratie is een betrouwbare maat voor de slaapparameters. Ook wordt bij alle
deelnemers vooraf aan de behandeling een intake afgenomen die ongeveer 45
minuten duurt. Hierbij wordt een anamnese afgenomen en verdere informatie
gegeven over het onderzoek. Verder zullen deelnemers die in de
behandelcondities komen gedurende 6 weken elke week een consult krijgen en na
twee maanden een boostersessie die elk ongeveer anderhalf uur duren.
Het betreft hier een groepsgeboden onderzoek naar behandeling van insomnia bij
adolescenten van 13 - 19 jaar oud omdat de behandeling bij adolescenten
specifieke eigenschappen kan hebben die afwijken van volwassenen en die de
effectiviteit kunnen beïnvloeden. Er worden van de behandeling geen negatieve
bijeffecten verwacht. Het is belangrijk om de effectiviteit van de behandeling
vast te stellen in vergelijking met een controlegroep. Daarom wordt gedurende
drie maanden na de intake aan de controlegroep geen behandeling geboden. Hierna
echter is het belang van de metingen kleiner en wordt het ethischer geacht de
controlegroep ook te behandelen.