Schizofrenie als een stoornis in sociale cognitie: een onderzoek bij adolescenten

Psychose manifesteert zich in sociale interacties. Een van de karakteristieke
symptomen van psychose, met name van paranoïde wanen, is dan ook een
fundamenteel gebrek aan vertrouwen in anderen. Vertrouwen is noodzakelijk voor
succesvolle interactie maar te complex om experimenteel te onderzoeken. Met de
nieuw ontwikkelde *neuroeconomics* is echter gebleken, dat complexe sociale
interacties, zoals vertrouwen, geoperationaliseerd kunnen worden in
gelduitwisselingstaken. Recente onderzoeken die corticale responsen bij gezonde
personen bij dit soort taken meten, hebben aangetoond dat interactie
motivationele processen en emotionele interactie behelst, die voor de
ontwikkeling van vertrouwen in je tegenspeler essentieel zijn (King-Casas et
al., 2005). Deze benadering heeft hersenactivatie aangetoond in de gebieden die
met gevoelsrepresentatie en motivatie geassocieerd worden (e.g., striatum,
amygdala, orbitofrontale cortex) (King-Casas et al., 2005; Rilling et al.,
2002; Singer et al., 2004). Daarnaast worden bij deze taken ook hersengebieden
geactiveerd, die van oudsher met sociale cognitieve taken in verband worden
gebracht, namelijk de posterior superior temporale sulcus, de temporale polen,
de inferior frontale cortex en de mediale prefrontale cortex (Gallagher &
Frith, 2003; Frith & Frith, 2003; Gallese, Keysers & Rizzolatti, 2004). Dit
wijst op een mogelijk mechanisme dat aan verstoorde sociale interacties in
psychose ten grondslag zou kunnen liggen, dat met huidige theorieën over de
functie van dopamine (DA) overeenkomt.
Mesolimbische DA heeft een sleutelrol in leren, beloning en motivatie
(Schultz, 2002) en lijkt cruciaal te zijn voor de psychopathologie van
psychotische symptomen (Davis, Kahn, Ko & Davidson, 1991; Seeman & Kapur,
2000). Door het combineren van recente inzichten in mechanismen die aan sociale
interactie ten grondslag liggen met huidige theorieën over de rol van DA in
psychose (Kapur, 2003), is het mogelijk de hypothese te vormen, dat afwijkende
mechanismen van beloningsverwerking ten grondslag ligt aan verstoorde sociale
interacties, die op hun beurt weer tot het ontstaan van of paranoïde delusies
kunnen leiden.
Paranoïde delusies en hallucinaties worden ook getriggerd door de mentale staat
van de persoon en door zijn interactie met de omgeving. Om dit proces duidelijk
in kaart te kunnen brengen hebben wij de Experience sampling method toegevoegd.
Hiermee kunnen fluctuaties in dagelijkse activiteiten, gevoel, mentale staat en
stress duidelijk zichtbaar worden gemaakt. Correlaties met de andere taken
hopen wij aan te tonen.
Naast onderzoek bij patiënten, wordt er de laatste jaren steeds meer onderzoek
verricht naar dezelfde mechanismen, maar dan bij mensen met een verhoogd risico
op het ontwikkelen van psychose/schizofrenie. Vaak worden eerstegraads
familieleden geïncludeerd, omdat zij genetisch materiaal delen met de patiënten
en hierdoor een hoger risico hebben op deze problematiek. Ook de Ultra High
Risk individuen zijn erg interessant: zij vertonen al enkele kenmerken van een
psychose, zijn echter nog niet psychotisch en vrij van medicatie, waardoor
uitkomsten robuuster zijn. Door individuen met een verhoogd risico te
includeren kan er duidelijk verschil gemaakt worden tussen markers/voorlopers
van de ziekte en de gevolgen ervan. Zijn de symptomen ook al te zien in de
risicogroep, kan men niet spreken van gevolgen van de ziekte, maar van
voorlopers hiervan.
In het onderzoek naar voorspellers en daarmee samenhangend vroege interventie
zijn deze gegevens van cruciaal belang.

Het doel van dit onderzoek is het verklaren van mechanismen die ten grondslag
liggen aan psychose, een van de meest beperkende psychiatrische stoornissen.
Ondanks behandeling met antipsychotica blijft een derde van de patiënten in
belangrijke mate hinder ervaren van psychotische symptomen. Het is van groot
belang kennis en begrip te verbeteren over de cognitieve en emotionele
processen die tot psychose leiden. Hoe de mechanismen, die tot symptomen leiden
werken wordt in dit onderzoek op een nieuwe manier benaderd. Vanuit de aanpak
van de speltheorie hopen wij meer kennis hierover te vergaren. Met deze
benadering worden de symptomen die zich in sociale interacties manifesteren
bestudeerd. Verder hopen wij inzicht te krijgen in welke gemoedstoestanden,
situaties en activiteiten van invloed zijn op het ontwikkelen van een psychose

Dit is een experimenteel onderzoek, bestaande uit twee sessies: tijdens de
eerste sessie zullen de deelnemers gescreend en getoetst worden door middel van
vragenlijsten, zal de Reading the Mind in the Eyes taak afgenomen worden en zal
de trust game geoefend worden; de tweede sessie is een fMRI-scan van een uur,
waarin de deelnemer drie runs van de vertrouwenstaak zal doen (steeds met een
andere partner). In dit onderzoek gebruiken wij eens enigszins aangepaste
versie van de taak ontworpen door King-Casas et al. (2005). In dit onderzoek
spelen de deelnemers steeds de rol van investeerder, zetten dus altijd de
eerste stap. Beide spelers beginnen met 10¤. De investeerder bepaalt hoeveel
hij hiervan wil inzetten (tussen 1¤ en 10¤). Het ingezette bedrag wordt
verdrievoudigd. De partner kan het hele bedrag houden of een deel ervan weer
teruggeven. Functionele MRI data zullen verkregen worden tijdens de gehele
taak. Deelnemers spelen tegen een computer, maar hen wordt gezegd, dat ze tegen
twee verschillende partners en een computer met willekeurige
teruggave-strategie spelen. Hen wordt verteld dat de twee tegenspelers op
hetzelfde moment op een andere lokatie getest worden en dat zij via internet
samen spelen. Het computer-algoritme bestaat uit twee versies die op een
kansberekening gebaseerde manier zijn geprogrammeerd, de ene cooperatief, de
andere deceptief. Ieder experiment begint met een paar oefen-trials om er zeker
van te zijn dat de deelnemer de taak goed begrepen heeft. Het hele experiment
bestaat uit 2 rondes met 40 trials, waarvan 20 controle-trials.
Daarnaast zal in de scanner een Social Mindfulness taak (SoMi) afgenomen
worden. SoMi laat zien hoe personen rekening houden met anderen wanneer zij
keuzes maken. In de taak worden 4 items getoond die allemaal hetzelfde zijn,
met uitzondering van een klein detail (kleur). De items zijn food of non-food
en worden in een verhouding 2:2 (2 rode appels: 2 groene appels) of 3:1 (3
blauwe pennen: 1 oranje pen) gepresenteerd. De 2:2 verhouding is de
controleconditie, want de keuze van de proefpersoon heeft geen gevolgen voor de
keuzemogelijkheid van de (virtuele) tegenspeler. Bij de verhouding 3:1 heeft de
keuze wel gevolgen voor de opties van de tegenspeler: kiest de proefpersoon het
enkele item, heeft de tegenspeler geen keuze meer. Kortom: kiest de
proefpersoon voor zichzelf (niet mindful) of laat hij de keuze aan de ander
(wel mindful). Ieder item komt zowel in de 3:1 verhouding, als in de
controleverhouding 2:2 voor, zodat er ook gekeken kan worden naar
(gecontroleerd voor) voor de persoonlijke voorkeuren bij de keuzes (Van Doesum
& Van Lange, submitted).

De belasting en risico*s verbonden met deelname aan dit onderzoek zijn
minimaal. Deelnemers zullen blootgesteld worden aan een sterk magnetisch veld
(3 Tesla). Er zijn geen negatieve effecten hiervan voor de mens bekend.
Gehoorbescherming zal worden verstrekt om de deelnemers te beschermen tegen de
lawaai die de scanner maakt.