Een goed begin: Vroege preventie van antisociaal gedrag

Agressief gedrag dat zich al op jonge leeftijd openbaart, heeft een ongunstige
prognose. Tot op heden heeft onderzoek naar de etiologie van antisociaal gedrag
zich vooral gefocused op de rol van omgevingsfactoren. Recentelijk is er binnen
het onderzoek ook meer aandacht ontstaan voor de rol van neurobiologische en
neurocognitieve factoren bij het ontstaan van agressief gedrag. Tot op heden
hebben deze studies zich vooral gericht op kinderen die reeds agressief gedrag
vertoonden. Huidig onderzoek zal zich daarom richten op de eerste twee jaar van
het leven van het kind, waarin probleemgedrag (waaronder agressie) zich voor
het eerst zal openbaren binnen het gedragsrepertoire. Om latere problemen op
sociaal, emotioneel en cognitief gebied in de ontwikkeling en om langdurige,
kostbare behandelprogramma's te voorkomen, is het van belang om preventieve,
'evidence-based' behandel- en preventieprogramma's te ontwikkelen. Huidige
onderzoek zal hier een belangrijke bijdrage aan leveren.

De doelstelling van huidig onderzoek is tweeledig.
(1) Allereerst is het doel meer zicht te krijgen op de factoren die agressie en
antisociaal gedrag bij kinderen doen ontstaan en afnemen. Factoren die een rol
spelen zijn zowel sociaal (omgeving, gezin) als biologisch en neurocognitief
van aard.
(2) Daarnaast heeft het huidige project tot doel om meer inzicht te verwerven
in de werkzame mechanismen van een gezinsinterventie die beoogt de ontwikkeling
van problematisch agressief gedrag bij kinderen (en hun broers en zussen) te
voorkomen.

Een secundaire doelstelling is het sociale en cognitieve profiel vaststellen
van de vrouwen bij wie het coachingsprogramma het effectief was en dus hebben
kunnen profiteren van de aangeboden interventie.

Een gerandomiseerd interventieonderzoek bestaande uit drie onderzoeksgroepen (1
interventiegroep en 2 controlegroepen). Participanten met een (hoog)
risicoprofiel (de aanwezigheid van >1 risicofactor) worden random toegewezen
aan de controlegroep (N=100) of de interventiegroep (N=60). Participanten met
een laag risicoprofiel (aanwezigheid < 2 risicofactoren) zullen fungeren als
een (laag risico) normale controlegroep (N=100). De studie bestaat uit 6
meetmomenten verspreid over 4 jaar, startend tijdens de 27e week van de
zwangerschap en op 6, 12, 20, 30 en 45 maanden post partum.

De helft van de participanten met een (hoog) risicoprofiel zal een interventie aangeboden krijgen. Dit coachingsprogramma bestaat uit huisbezoeken door een speciaal hiervoor getrainde coach. De wekelijkse huisbezoeken starten omstreeks de 28e week van de zwangerschap en zullen doorgaan in het eerste levensjaar van de baby. De frequentie van huisbezoeken wordt tijdens het tweede levensjaar van het kind afgebouwd naar tweewekelijks. De huisbezoeken hebben tot functie om: 1) het reflectief functioneren van de moeder te stimuleren en bevorderen, 2) promoten van een veilige gehechtheid, 3) aandacht voor de mentale en fysieke gezondheid van moeder en kind, 4) de ontwikkeling van het kind stimuleren. De controlegroepen ontvangen het reguliere zorgaanbod.

Deelname aan het onderzoek bestaat uit zes afspraken verdeeld over een periode
van vier jaar. Drie van de meetmomenten zullen in de thuissituatie plaatsvinden
(T1, T2 en T4) en drie afspraken zullen plaatsvinden op het Babylab van de
Universiteit Leiden (T3, T5 en T6). Een afspraak zal nooit meer dan 2,5 uur in
beslag nemen. Er zijn geen risico's bekend die betrekking hebben op de studie
en/of de interventie. De fysieke belasting voor de kinderen is minimaal en
bestaat uit de afname van enkele speekselmonsters op afspraak 3, 5 en 6 en de
enkele elektroden die op het lichaam worden geplakt voor het meten van de
hartslag en ademhaling (afspraak 2, 3, 5 en 6). Bij de moeder zullen ook enkele
speekselmonsters worden afgenomen op afspraak 3 en 5. De meetmomenten worden in
overleg met de moeder ingepland op een moment dat past binnen het ritme van
haar kind. Gedurende de afspraken is er voldoende ruimte voor het nemen van een
korte pauze, het verschonen van het kind en/of het geven van een voeding.

Tijdens elke meetmoment van het onderzoek wordt er bewust stilgestaan bij de
ontwikkeling van het kind en het vormgeven van het ouderschap. Zo worden de
participanten gestimuleerd actief na te denken over hun moederrol en de
ontwikkeling van hun kind. Op deze wijze en door de moeder actief te betrekken
bij de metingen, zal zij meer inzicht krijgen in haar ontwikkelende kind. Na
elke meting ontvangt de moeder een cadeaubon en het kind een leeftijdspassend
cadeautje. Na de 5e afspraak ontvangen de participanten een dvd met hierop de
gemaakt beelden van het kind.
De voordelen van deelname aan de studie voor de interventiegroep zijn - naast
de hiervoor genoemde voordelen - een toename van de kennis van de vroege
kindontwikkeling in het algemeen en in het bijzonder zal de moeder leren het
gedrag, de gevoelens en emoties van haar kindje (beter) te begrijpen en hier
adequate op te reageren. Daarbij ontvangt de interventiegroep hulp bij het
organiseren van hun eigen leven, het huishouden, sociale netwerk, opleiding en
werk om zo een positief klimaat voor moeder en kind te creëren.