De rol van emotionele arousal in Eye Movement Desensitization en Reprocessing (EMDR). Deel II: de effecten van yohimbine op de plasticiteit van emotioneel neutraleautobiografische herinneringen.

Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) is een veelgebruikte en
effectieve psychologische behandeling voor posttraumatische stress stoornis
(PTSS). Het belangrijkste element van deze behandeling is dat patiënten
herinneringen aan hun trauma ophalen terwijl ze laterale oogbewegingen (eye
movements* EM) maken. Hoewel het nog grotendeels onbekend is hoe EMDR werkt, is
er veel bewijs voor de werkgeheugen hypothese van EMDR. Hierin wordt gesteld
dat zowel het ophalen van traumatische herinneringen als het maken van
oogbewegingen het werkgeheugen (working memory* WM) belast. Het WM heeft een
beperkte capaciteit. Het gelijktijdig uitvoeren van de 2 taken veroorzaakt
daarom een competitie om WM, waardoor beide taken minder goed zullen worden
uitgevoerd. Zo ook het ophalen van de herinnering, met als gevolg dat de
herinnering als minder levendig en emotioneel wordt ervaren. Wanneer
herinneringen worden opgehaald worden ze tijdelijk labiel (veranderbaar).
Hierdoor kan de traumatische herinnering worden overgeschreven met de door EM
gedegradeerde herinnering.

Emotioneel materiaal wordt beter ge(her)consolideerd dan emotie-neutraal
materiaal. Dat wil zeggen dat emotioneel materiaal geprioriteerd wordt en
levendiger en met meer details wordt (terug)opgeslagen. Dit proces wordt
veroorzaakt door emotionele arousal, wat de afgifte van noradrenaline (NA) in
het brein stimuleert. In EMDR wordt er vrijwel altijd emotioneel materiaal
(namelijk: een traumatische herinnering) opgehaald en gereconsolideerd.
Hierdoor ontstaat emotionele arousal en wordt er naar alle waarschijnlijkheid
NA afgegeven in het brein. Toch wordt de herinnering níet levendiger en met
meer details terugopgeslagen in het geheugen* het effect van EMDR is dat de
herinnering waziger
wordt. Het zou kunnen dat EMDR werkt ondanks de emotionele arousal. Het is
echter ook mogelijk dat EMDR zo goed werkt dánkzij de arousal: de NA-afgifte in
het brein stimuleert de reconsolidatie van de door EMDR gedregradeerde (waziger
geworden) emotionele herinnering.

Het primaire doel van de huidige studie is te onderzoeken of emotionele arousal
een rol speelt in de effectiviteit van EMDR.

Uit eerder onderzoek weten we dat i.t.t. emotionele herinneringen, levendige
neutrale herinneringen níet gedesensitiseerd kunnen worden door oogbewegingen.
Als deze afwezigheid van effecten veroorzaakt wordt door lage arousal tijdens
het ophalen van neutrale herinneringen (zie "achtergrond"), dan zou toediening
van yohimbine (een middel dat arousal opwekt en via blokkade van alfa-adrenerge
receptoren, de afgifte van NA stimuleert) tot gevolg moeten hebben dat de
neutrale herinnering na oogbewegingen wél minder levendig worden.

De studie gebruikt een dubbel blind, placebo-gecontroleerd, experimenteel,
herhaalde metingen design, met medicatie-groep (placebo, yohimbine) als
tussengroeps-onafhankelijke variabele, conditie (recall + EM, recall only, no
recall) en tijd (pretest, posttest, follow-up) als binnengroeps-onafhankelijke
variabelen, en VAS-gescoorde levendigheid en fenomenologische kenmerken van de
herinnering (gescoord op de short form for Memory Experiences Questionnaire*
MEQSF) als afhankelijke variabelen.

Aan het begin van het onderzoek worden er 3 neutrale herinneringen opgehaald.
Proefpersonen wordt 3x gevraagd zich een gelegenheid te herinneren die voor
hem/haar relatief neutraal aanvoelt. Er wordt daarbij door de proefleider een
aantal voorbeelden genoemd (bv. een boodschap doen in de lokale buurtsuper, een
algemeen kletspraatje bij de koffieautomaat etc). Er wordt gevraagd om een
duidelijk beeld van elke gebeurtenis te vormen door de herinneringen als een
filmpje in het hoofd af te spelen en stil te zetten bij het meest heldere
beeld. Dan worden een paar steekwoorden voor elke herinnering opgeschreven.
Elke herinnering komt op een apart papiertje terecht, een zgn. LABEL. Na het
noteren
van steekwoorden voor 3 herinneringen worden de herinneringen door de
proefpersoon voorzien van twee rapportcijfers welke aangeven hoe emotioneel en
levendig de herinnering is. Als de herinnering te emotioneel is of niet
afdoende levendig is wordt de proefpersoon gevraagd een nieuwe gebeurtenis te
selecteren. De herinneringen krijgen op basis van de rapportcijfers een nummer.
Er zal tijdens het experiment alleen nog naar gerefereerd worden naar de
nummers van de herinneringen. Gedurende het experiment zal steeds worden
aangegeven aan welke herinneringen gedacht moet worden door het nummer van de
herinnering te laten zien. De proefpersoon kan op basis van de 3 steekwoorden
bij elke herinnering terugdenken aan de correcte, eerder opgehaalde
herinnering. Dit protocol is conform van den Hout et al., 2001 en is binnen
onze onderzoeksgroep daarna meermaals met succes gebruikt.

De helft van de groep krijgt yohimbine toegediend (oraal), de andere helft een placebo. Van de 3 herinneringen die de proefpersonen ophalen en scoren op levendigheid + MEQ-SF, zal er tijdens de interventie (yohimbine of placebo) één opgehaald worden terwijl oogbewegingen worden gemaakt (recall + EM), één wordt zonder oogbewegingen opgehaald (recall only) en één wordt niet opgehaald (no recall; alleen voormeting en nametingen). Daarna worden alledrie de herinneringen weer gescoord op levendigheid (posttest) en levendigheid + MEQ-SF (follow-up).

Het betreft een laag risico studie. De lage dosering (20 mg) van yohimbine
heeft slechts minimale bijwerkingen (zie IB voor een overzicht) en de kans op
SAE's is zeer klein. Proefpersonen worden zorgvuldig gescreend op
contra-indicatieve condities en medicatiegebruik. Een andere belasting voor de
proefpersonen is dat ze een tijdsinvestering van ongeveer 3 uur moeten doen
voor deelname aan de studie. De belasting van de studie kan gerechtvaardigd
worden door de klinische en wetenschappelijke relevantie van de studie.
Huidgeleiding en hartslag metingen zijn non-invasief. Proefpersonen kunnen op
elk gewenst moment deelname aan het onderzoek staken.