Voorspellen van toxiciteit bij bekkenbestraling: beoordelen van de toegevoegde waarde van biologische parameters naast de momenteel gebruikte natuurkundige parameters

Radiotherapie neemt een belangrijke plaats in bij de behandeling van patiënten
met kanker in het kleine
bekken, in het bijzonder bij patiënten met prostaatkanker,
baarmoederhalskanker, blaaskanker en
darmkanker. Dankzij radiotherapie kunnen de meeste patiënten genezen, maar
helaas gaat bestraling van
het bekkengebied gepaard met bijwerkingen op de blaas, darmen, seks en algemeen
welbevinden.
De precisie van de radiotherapie is in de afgelopen jaren sterk verbeterd, en
daarmee is de kans op
bijwerkingen gelukkig sterk verminderd. De kans op bijwerkingen wordt vooral
bepaald door de
hoeveelheid bestraling (dosis) en de hoeveelheid gezond weefsel (volume). Toch
krijgen er nog altijd
ongeveer 10% van de patiënten forse bijwerkingen, zelfs na een relatief lage
dosis en een klein volume gezond weefsel.
In een voorgaand project (MEC 08/098 ; KWF-project UVA 2008-4019) met 200
mannen die radiotherapie kregen voor
prostaatkanker onderzocht onze promovendus dr. Bregje van Oorschot of er bij
sommige patiënten
wellicht sprake is van een genetische aanleg voor bestralingsbijwerkingen. Met
een DNA-chip onderzocht
zij genexpressie in witte bloedcellen van patiënten. Zij vond daarin inderdaad
dat de ernst van de
bestralingsbijwerkingen samenhangt met de activiteit van genen die nodig zijn
voor het repareren van
stralingsschade aan het DNA. Zij stelde een genetisch profiel samen voor late
stralenschade op
groepsniveau, maar de test is nog niet gevoelig genoeg voor risicoschatting bij
individuele patiënten.
Daarom willen we in een nieuw project onderzoeken of we de voorspelling van de
genetische test kunnen
verbeteren door deze te combineren met individuele gegevens over de dosis op en
het volume van de
bestraalde gezonde organen, en met een aantal klinische risicofactoren
(leeftijd, suikerziekte, hoge
bloeddruk etc.).

Het verbeteren van de voorspelling van late bijwerkingen (Engels: NTCP = normal
tissue complication
probability) heeft drie praktische voordelen voor patiënten met een tumor in
het bekkengebied:
(1) patiënten met een hoog risico op late stralenschade moeten we misschien
niet met bestraling maar
bijvoorbeeld met chirurgie, hormonen of chemotherapie behandelen,
(2) patiënten met een laag risico kunnen we misschien veilig een hogere dosis
geven zodat de kans op
genezing beter wordt, en
(3) door een beter begrip van de samenhang van genetisch profiel, dosis-volume
en risicofactoren kunnen
we ook de bestralingstechniek (dosisverdeling) daarop aanpassen.

Na informed consent zullen 200 patiënten die bestraald gaan worden of reeds
bestraald zijn voor kanker in het bekkengebied in de studie worden opgenomen.
Een bloedmonster (50 ml) wordt afgenomen, bij voorbaat voor aanvang
radiotherapie. Late stralenschade wordt vóór radiotherapie, direct erna en
ieder half jaar geëvalueerd (tot 2 jaar na behandeling), met een
gestandaardiseerde vragenlijst. Bovendien wordt de toxiciteit door de
behandelend radiotherapeut beoordeeld ieder follow-up bezoek (= standaard). Gen
expressie profielen en gamma-H2AX foci worden bepaald in bestraalde lymfocyten
en in een multivariate analyse gecorreleerd aan late schade en klinische
factoren (leeftijd, tumorstadium, medicatie, radiotherapiedosis-,
-fractionering, en dosis-volume distributie van de risico organen).

Behoudens een eenmalig bloedmonster (50 ml) en maximaal (afhankelijk van
tijdstip van instromen) 6 dezelfde vragenlijsten naar bijwerkingen (tijd voor
invullen 15 min per keer), is de studie niet belastend voor de patienten.