VR Moodboost in de behandeling van depressie

Depressie is de meest voorkomende psychiatrische stoornis onder adolescenten in
Nederland en heeft een grote impact op het dagelijks leven van hen die erdoor
geraakt worden. Met bestaande behandelingen voor depressie, ligt het percentage
patiënten dat een betekenisvolle afname in symptomen of herstel ervaart, op
slechts 50%. Het blijkt dat behandeling voor depressie onder adolescenten nog
minder effectief is. Om die reden zijn nieuwe, meer effectieve behandelingen
nodig voor adolescenten met een depressieve stoornis, zodat zij hun kwaliteit
van leven terug krijgen en om te zorgen dat de depressieve klachten geen
chronisch beloop krijgen.
Bij depressie spelen zowel positief als negatief affect een belangrijke rol.
Positief affect is het kunnen ervaren en uitdrukken van positieve gevoelens,
zoals opgewektheid, trots en enthousiasme. Negatief affect heeft betrekking op
het kunnen ervaren van negatieve gevoelens zoals verdriet, kwelling en walging.
Het overgrote deel van behandelingen voor depressie richt zich op het
verminderen van negatief affect. Echter blijkt dat bij depressie de dynamiek
m.b.t. het kunnen ervaren van positief affect verstoord is geraakt. Het gebrek
aan positief affect, ofwel anhedonie, is geassocieerd met een slechtere
prognose, een hogere kans op suïcide en toekomstige depressie symptomen.
Bovendien ervaart de meerderheid van patiënten met depressie het herstellen van
positieve stemming als het hoofddoel van de therapeutische behandeling. Met
name adolescenten geven aan dat het kunnen ervaren van positieve emoties,
levensvoldoening en persoonlijke groei belangrijk voor hen zijn. Positief
affect zou daarom een krachtig aangrijpingspunt voor behandeling kunnen zijn.

Neurobiologisch onderzoek heeft laten zien dat een gebrek aan positief affect
gerelateerd is aan een minder actief beloningssysteem. Bovendien is gebleken
uit neurobiologisch onderzoek in adolescenten met een hoog risico op depressie
dat zij een verminderde reactie hebben op beloning dan adolescenten zonder
depressie. Eerdere benaderingen gericht op het vergroten van positief affect in
individuen met depressie hebben veelbelovende resultaten voortgebracht.
Daarnaast hebben experimentele studies aangetoond dat non-verbale stimuli een
sterker effect hebben op activatie van positief affect dan verbale stimuli. Om
die reden kan de kracht van het richten op positief affect versterkt worden
wanneer er ook non-verbale elementen geïncludeerd worden.

Gebaseerd op deze recentelijke wetenschappelijke ontdekkingen, hebben we, in
een unieke samenwerking tussen GGZ Delfland en AMC Psychiatrie, een nieuwe en
innovatieve behandeling genaamd Virtual Reality-Moodboost (VR-Moodboost)
ontwikkeld. Het doel van VR-Moodboost is om in 12 sessies positief affect te
laten toenemen, door de combinatie van elementen m.b.t. het beloningssysteem,
het stellen van positieve doelen en affect labelen, door middel van directe
exposure aan visuele stimuli via Virtual Reality. In een proof-of-concept
study, streven wij ernaar om het eerste bewijs te vinden dat deze nieuwe
interventie effectief is in de behandeling van
depressie.

Het algemene doel van deze exploratieve proof of concept studie is om het
eerste bewijs te vinden dat behandeling met VR-Moodboot zal leiden tot
verbetering van symptomen in patiënten met depressie.

Primaire doelstelling:
Wij hebben de hypothese dat VR-Moodboost zal leiden tot een toename in positief
affect en een afname in negatief affect bij poliklinische patiënten met milde
tot ernstige depressie.

Secundaire doelstelling:
Wij hebben tevens de hypothese dat de VR-moodboost zal leiden tot een afname in
depressieve symptomen, een toename in activatie, kwaliteit van leven en
self-efficacy, een hoge tevredenheid bij patiënten en hoge mate van
gebruiksvriendelijkheid voor de patiënt en behandelaar. Wij zouden de feedback
van patiënten en behandelaren willen gebruiken bij het opzetten van een grote
RCT waarin VR-Moodboost vergeleken wordt met CBT.

We zullen een multiple-case studie uitvoeren met een A-B ontwerp. Aangezien dit
een proof-of-concept studie is, zullen we 10 poliklinische patiënten met milde
tot ernstige depressie includeren. Participanten zullen eerst een baseline
(A-fase) conditie ondergaan, deze duurt 3 of 5 weken (dit wordt
gerandomiseerd). Tijdens deze fase maakt patiënt een signaleringsplan met
zijn/haar behandelaar. Na deze baseline periode zal een getrainde psycholoog de
12 VR-Moodboost sessies uitvoeren (B-fase). Hierna volgt een interventie-vrije
fase met follow-up metingen (C-fase). De primaire en secondaire uitkomstern
zullen gemeten worden aan het begin van de baseline fase, aan het begin van de
interventie, na de interventie, en tweemaal tijdens een follow-up; na 1 maand
en na 6 maanden (C-fase). Tijdens de A- en B-fase, tot en met 2 maanden na de
B-fase, zullen patiënten hun stemming, activiteitenniveau en self-efficacy
bijhouden door middel van een patiënten dagboek. Dit dagboek is ingebouwd in
een smartphone app.

The VR-Moodboost omgeving is ontworpen om positief affect te activeren door middel van visuele en auditieve stimuli. In de VR omgeving treedt de patiënt een art galerij binnen waarin hij/zij kan kiezen tussen een activiteit uit één van vier categorieën. Deze categorieën bestaan uit: solo-, groep-, binnen-, en buiten activiteiten. In elke categorie kan de participant kiezen uit meerdere activiteiten, zoals een zonsondergang bekijken, een spel spelen of foto>s nemen in een stadspark. Deze activiteiten bevinden zich in een ruimte van 360 graden en zijn geanimeerd. Om de ervaring van het positieve affect, geïnduceerd door de activiteit, te versterken, wordt de participant aangemoedigd om zijn/haar emoties te labelen tijdens de activiteit. De behandelaar zal deze emotie dan in een tekst label plaatsen, wat te zien is in de virtuele activiteit. Wanneer de participant de activiteit afgerond heeft, zal de gelabelde emotie gepresenteerd worden in de galerij als een virtuele beloning. Aan het einde van elke sessie zal de behandelaar de participant aanmoedigen om in het dagelijks leven een activiteit uit te voeren die hetzelfde positieve gevoel oproept als de virtuele activiteit. Elke sessie begint met het bespreken van de uitgevoerde activiteit van de afgelopen week en het labelen van de emotie die de participant voelde tijdens deze activiteit. Daarna zal de participant een nieuwe virtuele beloning (een kunstvoorwerp) uitkiezen, die dan toegevoegd zal worden aan de galerij. Hierdoor zal het uitvoeren van de virtuele en echte activiteit resulteren in een beloning in de virtuele galerij. Aan het eind van de therapie ontvangt de participant een echte beloning in de form van een kleine poster. Hierop zullen alle gevoelens staan die hij/zij heeft toegewezen aan de virtuele en echte activiteiten; een >beloningsboom>.

We verwachten dat deelnemers zullen profiteren van de VR-moodboost behandeling.
We verwachten een verbetering van depressieve symptomen, een afname van
negatief affect, een toename van positief affect, kwaliteit van leven en
self-efficacy. Een verslechtering van klachten wordt niet verwacht. Aangezien
we een nieuwe behandeling onderzoeken, is er een kleine kans dat deelnemers
niet profiteren van de VR-moodboost behandeling. Echter de achterliggende
theoretische basis is sterk, en eerdere studies die zich richten op positief
affect en activatie hebben reeds goede resultaten aangetoond. Indien de huidige
proof of concept studie een positief effect laat zien, is dit een erg
belangrijke stap met betrekking tot de ontwikkeling van een nieuwe
psychotherapie voor de behandeling van adolescenten met een depressieve
stoornis. De 3-5 weken baseline periode en 12 sessies zijn vergelijkbaar met
een standaard psychotherapie voor depressie (CGT). Patiënten kunnen indien
gewenst op ieder moment stoppen met de studie en behandeling, dit heeft geen
cognsequenties met betrekking tot het ontvangen van reguliere behandeling.
Er zijn zover bekend geen risico's verbonden aan de VR-moodboost omgeving.
Sommige deelnemers kunnen 'cybersickness' ervaren terwijl zij de VR bril (HDM)
op hebben, de ervaring is dat dit snel verdwijnt zodra men de bril afzet. Ook
is in het design van VR moodboost rekening gehouden met het voorkomen van
misselijkheid door 90 FPS (frames per seconde), en tijdens de activiteiten
staat men zoveel mogelijk op één plek, wat de kans op misselijkheid verkleint.
Kortom, de risico's van deelname worden als verwaarloosbaar gezien.