RNA-profielen uit bloedplaatjes voor het herkennen van tumorprogressie in glioblastomen

Gliomen zijn tumoren van het centraal zenuwstelsel met een bijzonder slechte
prognose en een onvoorspelbaar beloop. Het glioblastoom is de meest
kwaadaardige variant van het glioom. De tumorcellen dringen diep door in het
gezonde hersenweefsel, waardoor bij een operatie (de eerste keuze van
behandeling) er vrijwel altijd kwaadaardige cellen achterblijven. Aanvullende
behandeling met een combinatie van bestraling en
temozolomide chemotherapie is noodzakelijk om de achtergebleven tumorcellen
*tot rust* te brengen. Echter, na kortere of langere tijd *ontwaken* de
achtergebleven tumorcellen en begint de tumor weer te groeien. Patiënten met
een glioblastoom hebben een gemiddelde prognose van 16 tot 18 maanden
onafhankelijk van de gekozen behandeling. Tegenwoordig wordt voor het bepalen
van de behandelstrategie ook veel belang gehecht aan moleculaire kenmerken van
de tumor.

In patiënten met een glioblastoom worden bij tot wel twee derde van alle
patiënten binnen drie maanden na afronden van de chemoradiatie veranderingen op
de scan gezien die zowel bij groei van de tumor (progressie) als
behandelingseffecten (pseudo-progressie en/of radionecrose (veranderingen in de
tumor door lokale bestraling)) zouden kunnen passen. Met de huidige standaard
beeldvormende technieken zoals MRI-scans
kunnen deze zeer verschillende oorzaken niet onderscheiden worden. Een nieuwe
operatie heeft vaak te hoge risico*s voor de patiënt of levert een even
onduidelijke uitkomst op met in het afgenomen weefsel tekenen van zowel
tumorcellen als van schade door de behandeling. MRI-scans en weefseldiagnose
komen in slechts 30% van de patiënten overeen. De onzekerheid over al dan niet
aanwezige tumorgroei kort na de bestraling heeft
ertoe geleid dat patiënten tot wel drie maanden na bestraling worden
uitgesloten van deelname aan geneesmiddelen-studies. Als er uiteindelijk toch
sprake blijkt te zijn van groei van de tumor (in zo*n 50% van de gevallen), is
er kostbare tijd voor de patiënt verloren gegaan, waardoor soms geen
behandeling meer mogelijk is. Het zo vroeg mogelijk vaststellen van zowel
progressie als pseudo-progressie en radionecrose is van cruciaal belang voor
het bepalen van het optimale startmoment van een nieuwe of continueren van de
ingezette behandeling voor patiënten met een glioblastoom.

Het bloed is een rijke bron aan informatie afkomstig van en als reactie op een
tumor, ook in patiënten met glioblastomen. Vanuit klinisch oogpunt kan de
informatie uit het bloed niet alleen worden ingezet voor diagnose, maar ook
voor het bepalen van moleculaire subtypes en het lezen van genetische kenmerken
van de tumor. Alle bloedplaatjes worden elke 7-10 dagen vervangen in het
menselijk lichaam. Bloedplaatjes bevatten daarmee
belangrijke, tumor-gerelateerde informatie opgeslagen in het genetisch
materiaal RNA (oftewel RNA profielen) welke verandert gedurende het beloop van
de tumor. In deze studie willen wij het uitlezen van bloedplaatjesprofielen
verder ontwikkelen om gebruik in de dagelijkse praktijk mogelijk te maken. Ons
uiteindelijke doel is het vroegtijdig detecteren van tumorgroei bij patiënten
met een glioblastoom door *liquid biopsies*. Eerder onderzoek liet al zien dat
de bloedplaatjes-profielen van patiënten met een glioblastoom verschillen van
gezonde controles. Ook toonden wij aan dat de door ons ontwikkelde
bloedplaatjes-glioblastoom-score gecorreleerd is aan de aanwezige hoeveelheid
tumor; zo is er een duidelijke afname van de score na de
tumoroperatie. Met behulp van de bloedplaatjes-glioblastoom-score willen wij nu
tumorprogressie vroegtijdig opsporen. Hiervoor is het nodig om gedurende de
behandeling bloedplaatjes-glioblastoom-score van .glioblastoom patiënten te
vervolgen. Het doel is om een afkapwaarden van de
bloedplaatjes-glioblastoom-score voor progressie van het glioblastoom vast te
stellen. Daarnaast willen wij een tweede test gebruiken die mogelijk nog beter
onderscheid kan maken tussen tumoren die progressie vertonen en die dat niet
laten zien (bv. pseudoprogressie dan wel ware regressie). Door deze aanpak
willen wij eerder ingrijpen bij tumor progressie en effectieve behandeling niet
te vroeg staken bij patiënten met pseudoprogressie.
Het doel van het onderzoek is implementatie van een nieuwe, robuuste techniek
die met een simpele bloedverzameling door een venapunctie en een
bloedplaatjes-glioblastoom-score een actueel beeld van het glioblastoom geeft
tijdens de hele ziekteperiode. Met de bloedplaatjes-glioblastoom-score willen
wij een beter onderscheid kunnen maken tussen tumorgroei en
behandelingseffecten, wanneer daar twijfel over bestaat op de MRI-scan (nieuwe
*aankleurende* afwijkingen). Zo hopen wij de onzekerheid en onduidelijkheid
voor de patiënt zo snel mogelijk weg te nemen en indien er sprake is van
progressie zo snel mogelijk te starten met een nieuwe behandeling, maar
anderzijds ook als er sprake is van pseudo-progressie de effectieve behandeling
onverminderd voort te zetten.

Observationeel onderzoek, op initiatief van de onderzoeker

De belasting van dit onderzoek bestaat uit gemiddeld 5 keer 18 milliliter extra
bloed, wat grotendeels wordt afgenomen op bestaande afnamemomenten. Soms moet
er dus een keer extra geprikt worden, wat pijnlijk kan zijn en tot een blauwe
plek kan leiden. Wij zijn echter van mening dat dit opweegt tegen het
potentiële voordeel dat toekomstige patiënten van dit onderzoek kunnen hebben.