Executieve functiestoornissen bij de ziekte van Parkinson in relatie tot depressie, effort en motorische symptomen

De ziekte van Parkinson (PD) kenmerkt zich door een progressief verlies van
neuronen in de nigrostriatale verbindingsbanen. Motorische symptomen zijn
kenmerkend, maar executieve functiestoornissen komen vaak voor. Een belangrijke
theorie op het gebied van de executieve functies is de theorie van Norman en
Shallice. Zij stellen dat in nieuwe situaties waarin men niet kan volstaan met
routinegedrag, het Supervisory Attentional System (SAS) belangrijk is. Het SAS
is een systeem dat de inhibitie en activatie van schema's reguleert. Schema's
zijn geheugenstructuren die 'gedragscodes bevatten die kunnen worden
geactiveerd in reactie op stimuli uit de omgeving. Brouwer voegde toe dat
factoren als motivatie, planning en effort het SAS kunnen beinvloeden.
Stoornissen in deze factoren zouden ten grondslag kunnen liggen aan executieve
functiestoornissen. Uit studies van onze onderzoeksgroep komt naar voren dat
een aantal van deze oorzaken mogelijk ten grondslag ligt aan executieve
functiestoornissen bij PD. Ten eerste werd in recent onderzoek gebruik gemaakt
van de Cognitieve Effort Test. Bij deze test kunnen patienten zelf bepalen
hoeveel effort ze willen investeren om de test te voltooien, dit in
tegenstelling tot veel gebruikte neuropsychologische tests waarbij vastligt
hoeveel effort nodig is om de test tot een succesvol einde te brengen. Naar
voren kwam dat PD patienten minder effort investeerden dan gezonde, voor
leeftijd gematchte, controles. In hoeverre is het niet kunnen investeren van
voldoende effort verantwoordelijk voor de executieve functiestoor-nissen bij
PD?
Ten tweede, zou aan de factoren die het SAS beinvloeden een kunnen worden
toegevoegd, namelijk het niet kunnen uitvoeren van de motorische acties waaruit
een respons, in reactie op een stimulus, bestaat. Volgens de modellen over de
organisatie van de basale ganglia is het putamen gerelateerd aan het motorisch
functioneren. Echter, in een studie van onze groep werd aangetoond dat het
dopaminerge functioneren van het putamen gerelateerd was aan het executieve
functioneren bij PD. Deze resulaten kunnen worden veklaard op basis van een
studie van Monchi et al. Zij toonden aan dat het putamen actief was tijdens de
motorische acties die volgden op een cognitieve switch. De mentale componenten
van de cognitieve switch waar ongerelateerd aan de activiteit van het putamen.
Zouden motorische symptomen van PD verantwoordelijk kunnen zijn voor verlaagde
scores op executieve functietest?
Depressie zou een derde factor kunnen zijn die ten grondslag ligt aan
executieve functiestoornissen bij PD. Onderzoek naar de invloed van depressie
op cognitie bij PD wees uit dat depressieve PD patienten meer cognitieve
stoornissen hadden dan niet-depressieve PD patienten. Echter, Muslimovic et al.
corrigeerden de mate van depressiviteit voor klinische kenmerken van PD en
vonden geen associatie tussen depressie en cognitie. Dat eerder discrepanties
werden aangetoond tussen depressieve en niet-depressieve PD patienten zou
veroorzaakt kunnen worden door de in deze studies gebruikte
depressievragenlijsten. Hiermee worden zowel affectieve als somatische
symptomen van depressie gemeten. Uit onderzoek van onze groep komt naar voren
dat de somatische symptomen van depressie ook PD symptomen kunnen zijn.
Daarnaast zouden motorische symp-tomen van PD ook invloed kunnen uitoefenen op
het uitvoeren van neuropsycho-logische test. Heeft depressie nog steeds invloed
op het executief functioneren van PD patienten als alleen de affectieve
symptomen van depressie worden gemeten? Of zijn de motorische symptomen een
derde onderliggende factor van de associatie tussen cognitie en depressie bij
PD?

Dit onderzoek zal gericht zijn op het verkrijgen van inzicht in executieve
functiestoornissen bij de ziekte van Parkinson (PD). Onderzocht zal worden in
hoeverre factoren als depressie, effort en de motorische symptomen ten
grondslag liggen aan executieve functiestoornissen bij PD. Door deze factoren
te specificeren zou de behandeling van executieve functiestoornissen bij PD
verbeterd kunnen worden. Namelijk, als de motorische symptomen van PD
verantwoordelijk zijn voor de verlaagde scores op executieve functietests zou
anti-parkinson medicatie op zijn plaats zijn. Als de affectieve symptomen van
depressie invloed uitoefenen op het executief functioneren van PD patienten
zouden anti-depressiva's soelaas kunnen bieden, terwijl cognitieve revalidatie
op zijn plaats is als blijkt dat executieve functiestoornissen bij PD
veroorzaakt worden doordat PD patienten niet in staat zijn om voldoende effort
te leveren. Door het verbeteren van de behandeling van executieve
functiestoornissen bij PD zou de kwaliteit van leven van PD patienten kunnen
toenemen.

Met behulp van (neuro)psychologische tests zal het executieve functioneren, de
mate van depressiviteit en de hoeveelheid effort die wordt geinvesteerd, worden
gemeten bij PD patienten en bij voor leeftijd, geslacht en opleiding gematchte
controles.

De afname van (neuro)psychologische tests zal concentratie vereisen in die mate
dat men gewoonlijk na een pauze hersteld is. Er valt geen (psychologische)
schade te verwachten als gevolg van deze tests, aangezien het niveau van
presteren voor de proefpersoon onbekend blijft.