Seksualiteit en het zelf: een onderzoek naar sekse-, sociale- en cultuurverschillen in seksueel zelfconcept als verklaring voor ongewenste zwangerschap en abortus onder jongeren

In Nederland laat jaarlijks 1 op elke 100 tienermeisjes (15-19 jaar) een
ongewenste zwangerschap afbreken en 15% van het totaal aantal abortussen dat
wordt uitgevoerd gebeurd bij vrouwen jonger dan twintig jaar. Deze percentages
en aantallen stijgen de laatste jaren. De belangrijkste verklaring voor deze
trend lijkt de absolute en relatieve toename van risicogroepen met betrekking
tot ongewenste zwangerschap, met name van allochtone vrouwen en meisjes.
Allochtone jongeren gebruiken anticonceptie vaak niet of niet adequaat.
Seksuele voorlichting aan jongeren dient met name aan te sluiten bij de wijze
waarop jongeren zelf seksualiteit beleven. Seksualiteitsbeleving is afhankelijk
van de seksuele ontwikkeling, maar ook van gender en cultuur. Aan deze factoren
gerelateerde verschillen in seksualiteitsbeleving komen tot uiting in het
seksuele zelfconcept van jongeren. Veel jongeren vertonen seksueel gedrag
zonder dat zij een helder en eenduidig seksueel zelfconcept hebben. Dit
bemoeilijkt de voorbereiding op seksueel gedrag en anticonceptie en verhoogt
het risico op ongewenste zwangerschap. Het is aannemelijk dat allochtone jonge
vrouwen in mindere mate een helder seksueel zelfconcept hebben, door een taboe
op seksualiteit in sommige culturen.

Doel van het onderzoek is de ontwikkeling en evaluatie van een interventie om
de seksuele en reproductieve gezondheid van jongeren met diverse achtergronden
te bevorderen. Uitgangspunt is dat voorlichting effectiever is als deze
aansluit bij het seksueel zelfbeeld en de situatie van jongeren. De interventie
zal daarom worden vormgegeven als online instrument, waarvan de
voorlichtingsboodschap afgestemd zal zijn op het seksueel zelfbeeld en de
situatie van de respondent. Daarnaast zullen respondenten passende strategieen
aangeboden krijgen die hen moeten helpen om ook daadwerkelijk veilig te kunnen
vrijen.

In het onderzoek zal in de vorm van een RCT worden getoetst of voorlichting die
aanluit bij kenmerken van het individu (waaronder het seksueel zelfbeeld)
effectiever is dan een voorlichtingsboodschap die niet aansluit bij het
individu. Voor de interventie is gekozen voor een 2 x 2 onderzoeksdesign. At
random wordt bepaald of jongeren wel of geen feedback ontvangen over de
mogelijke invloed van hun seksueel zelfbeeld op veilig vrijgedrag, en of
jongeren wel of geen passende strategieën aangeboden krijgen om veiliger
vrijgedrag te kunnen realiseren. Specifiek wordt het effect van de interventie
beoordeeld aan de hand van verschillen in sociaal cognitieve aspecten van
veilig vrijgedrag (attitude, sociale norm, intentie en eigen effectiviteit). Na
enkele weken zal een follow-up onderzoek plaatsvinden waarin wordt onderzocht
of er ook een effect is op het daadwerkelijk veilig vrijgedrag van jongeren.

De bevindingen uit eerder onderzoek in het kader van dit project gaven enkele heldere aanknopingspunten voor de ontwikkeling van een interventie om de seksuele en reproductieve gezondheid van jongeren met diverse achtergronden te bevorderen. De te toetsen interventie gaat uit van het idee dat voorlichting effectiever is als deze aansluit bij het seksueel zelfbeeld van jongeren. In de interventie worden jongeren gestimuleerd om veilig te vrijen op een wijze die optimaal aansluit bij hun eigen beleving en achtergrond. Daarnaast worden jongeren gestimuleerd hun eigen doel en planning op het gebied van seksualiteit te verhelderen. Op deze manier denken we de preventie van ongewenste zwangerschappen beter te kunnen aanpassen aan de behoefte van de verschillende jongeren van uiteenlopende culturen.

Het onderzoek zal ongeveer drie kwartier tot een uur tijd in beslag zal nemen.
Waneer de jongeren aangeven ook mee te willen werken aan het follow-up
onderzoek zal dit nog een half uur extra tijd kosten. Het doorlopen van de
interventie is een geringe belasting zonder risico, die niet opweegt tegen het
belang van het terugdringen van ongewenste zwangerschappen en abortussen onder
jongeren. Deelname is geheel vrijwillig en jongeren kunnen alleen deelnemen
nadat toestemming is verkregen van de ouders. Verder kan de respondent op elk
moment stoppen met het invullen van de vragenlijst. Wanneer de interventie
voortijdig is afgebroken zullen deze gegevens niet worden opgeslagen.