Een placebogecontroleerd dubbel blind onderzoek naar het effect van de dopamine antagonist haloperidol op appetitieve seksuele conditionering bij gezonde vrouwelijke vrijwilligsters

Te weinig seksueel verlangen is de meeste voorkomende seksuele klacht bij
vrouwen. Er is weinig bekend over de oorzaken van hypoactief seksueel
verlangen. Volgens een incentive motivatie perspectief is seksuele motivatie
het resultaat van de activatie van een gevoelig seksueel respons systeem door
stimuli die matchen met dit systeem. Seksuele reacties, in het bijzonder
orgasme, worden beschouwd als belonende ervaringen die als bekrachtiger kunnen
werken. De positieve gevoelens die gepaard gaan met seksuele stimulatie kunnen
geassocieerd raken met stimuli in de omgeving, waardoor deze stimuli
geconditioneerde seksuele incentives worden die het motivatieproces in gang
kunnen zetten. Er wordt verondersteld dat conditionering een belangrijke rol
speelt in stoornissen in seksueel verlangen; Weinig verlangen zou het resultaat
zijn van een gebrek aan associatie tussen seksueel belonende ervaringen en
stimuli, resulterend in een beperkt aantal potentiële seksuele incentives.
Echter, tot nog toe is de rol van basale leerprocessen in seksuele motivatie
alleen bij dieren onderzocht, en dan vooral bij ratten. Dergelijk experimenteel
onderzoek bij mensen is vooralsnog schaars.

Doel van de onderhavige studie is het onderzoeken van klassieke conditionering
van seksuele responsen bij vrouwen, en de rol van dopamine daarin. Er zijn tal
van aanwijzingen dat dopamine een belangrijke rol speelt in motivatie,
waaronder seksuele motivatie. Dopamine lijkt noodzakelijk voor het *omzetten*
van neutrale stimuli in aantrekkelijke stimuli die in staat zijn motivationele
responsen op te roepen. Er wordt verondersteld dat het meso-limbische dopamine
systeem een positieve waarde toekent aan representaties van stimuli die eerder
gepaard gingen met belonende ervaringen. Uit onderzoek bij ratten is gebleken
dat dopamine inderdaad een cruciale rol speelt in het leren van seksuele
incentives. Zo bleek bij ratten het blokkeren van dopaminerge activiteit in de
hersenen met een dopamine antagonist (haloperidol) te leiden tot het uitblijven
van een klassiek geconditioneerde seksuele respons.
In een recente pilot studie (Both, Laan & Everaerd, 2007) slaagden wij er in om
middels een differentieel conditioneringsparadigma bij vrouwen seksuele
responsen te conditioneren. In deze studie kregen vrouwen zonder seksuele
klachten twee neutrale stimuli herhaaldelijk aangeboden. In de
conditioneringsfase werd een van de twee neutrale stimuli (de CS+) consequent
gevolgd door seksuele stimulatie (genitale vibratie), terwijl er geen seksuele
stimulatie volgde op de aanbieding van de andere stimulus (de CS-). Gedurende
de aanbiedingen werd genitale opwinding gemeten en werd de mate van subjectieve
seksuele beleving en valentie van de neutrale stimuli gescoord. Zoals verwacht
leidde het eerder gepaard gaan van de CS+ met plezierige seksuele stimulatie,
tot meer genitale opwinding en tot een meer positieve valentie van deze
stimulus. Deze bevindingen bieden ondersteuning voor de hypothese dat het
herhaaldelijk gepaard gaan van neutrale stimuli met seksuele beloning kan
leiden tot verhoogde genitale opwinding, en een meer positieve valentie van de
stimuli.
In het onderhavige onderzoek zal de conditioneringsstudie onder seksueel
gezonde vrouwen worden gerepliceerd, en zal worden onderzocht of dopamine ook
bij mensen essentieel is voor het leren van seksueel belonende stimuli. Daartoe
zal een placebo gecontroleerde, dubbelblinde studie worden verricht naar het
effect van een dopamine antagonist (haloperidol) op de conditionering van
seksuele responsen. Verondersteld wordt 1. Dat het herhaaldelijk gepaard laten
gaan van een neutrale stimulus met seksuele stimulatie zal leiden tot een
verhoogde seksuele respons op deze stimulus, en 2. Dat een dopamine antagonist
dit conditionerings effect zal verzwakken.
Doel van het onderzoek: 1. Het repliceren van de studie naar de klassieke
conditionering van seksuele opwinding bij vrouwen. 2. Het toetsen van de
hypothese dat dopamine essentieel is in het leren van de associatie tussen
neutrale stimuli en belonende seksuele ervaring.

Studieopzet: Experimenteel. Er wordt, zowel in de replicatiestudie als in de
medicatiestudie, een differentieel conditioneringsparadigma toegepast waarin
twee neutrale stimuli gepresenteerd worden, waarvan er slechts een (CS+)
gekoppeld wordt aan de seksuele appetitieve ongeconditioneerde stimulus (US).
Als seksuele appetitieve US wordt vibrotactiele stimulatie van de genitalia
toegepast. De sterkte van de vibratie wordt door de proefpersoon zelf
ingesteld. Tijdens een pre-conditionering-, conditionering- en
post-conditionering-fase worden twee neutrale foto*s herhaaldelijk aangeboden,
terwijl genitale opwinding gemeten wordt (als vaginale pulse amplitude gemeten
met vaginale fotoplethysmografie). Tijdens de pre-conditionerings- en
post-conditioneringsfase wordt de mate van subjectieve seksuele opwinding en
positief versus negatief affect in reactie op de foto*s gemeten. Gedurende de
conditioneringsfase wordt de CS+ gevolgd door de vibrotactiele stimulatie. In
de placebo gecontroleerde, dubbelblinde, medicatiestudie slikken de
proefpersonen drie uur voorafgaand aan de conditionerings-procedure een
eenmalige dosis haliperidol (5 mg) of een placebo. Proefpersonen worden random
toegewezen aan de haloparidol of placebo conditie.
Het experiment vindt plaats in een speciaal daarvoor ingerichte ruimte binnen
het LUMC. Een vrouwelijke onderzoeker zal de proefpersonen begeleiden.
Voorafgaand aan het experiment, vindt een eerste bezoek plaats waarin een
seksuologische, medische en psychiatrische screening wordt afgenomen, de
proefpersoon vragenlijsten dient in te vullen en de onderzoekster uitleg geeft
over de experimentele procedure.

Proefpersonen komen 2 keer naar het LUMC. De bezoeken duren respectievelijk 2
en 1 uur in de replicatiestudie en 2 en 4 uur in de medicatiestudie. Het
eenmalige gebruik van 5 mg haloperidol door gezonde proefpersonen kent
nauwelijks tot geen risico*s, maar zou gepaard kunnen gaan met spierstijfheid
of trillingen, duizeligheid, sufheid, prikkelbaarheid, misselijkheid, en/of een
versnelde hartslag. De meting van de genitale opwindingsreactie brengt geen
gevaar of risico met zich mee. De vibrotactiele stimulatie aan de genitalia
kent eveneens geen schadelijke effecten. Het (zelf) inbrengen van het vaginale
meetinstrument (ter grootte van een tampon), het invullen van vragenlijsten
over seksueel functioneren, en de mogelijke bijwerkingen van de medicatie
zouden als onprettig kunnen worden ervaren.