Mentaliseren bij patienten met anorexia of bulimia nervosa

Patienten met anorexia of bulimia nervosa vertonen een restrictief of impulsief
eetgedrag, al dan niet gepaard gaande met purgerende maatregelen, in samenhang
met een zeker onvermogen om te gaan met negatieve affecten. De affectregulatie
van patienten met een eetstoornis is hetzij over-, hetzij ondergecontroleerd.
Er is vrijwel altijd sprake van een negatief zelfgevoel, onzekerheid over de
betekenis voor anderen en moeite interpersoonlijke ervaringen te verwerken.
Recente theorievorming benadrukt het belang van mentaliseren voor de
affectregulatie, het zelfgevoel en de interpersoonlijke omgang. Mentaliseren is
het vermogen zichzelf en anderen te beschouwen als mentale wezens, d.w.z.
individuen met gevoelens, gedachten, verwachtingen en angsten, die beleving en
gedrag beinvloeden. Het mentaliserend vermogen van mensen ontwikkelt zich in
relatie tot de hechtingsfiguren. Een onveilige hechtingsstijl gaat samen met
een verminderd mentaliserend vermogen en vormt een risicofactor voor de
ontwikkeling van psychopathologie.
Uit onderzoek is gebleken dat bij patienten met anorexia of bulimia nervosa
vaak sprake is van een onveilige hechtingsstijl.
Sinds enige jaren wordt een specifiek op vergroting van het mentaliserend
vermogen gerichte vorm van psychotherapie toegepast bij patienten met een
borderlinepersoonlijkheidsstoornis (Mentalisation Based Treatment). Deze vorm
van therapie sorteert sneller dan andere methoden effect op depressiviteit,
zelfdestructief gedrag en gestoord eetgedrag, bij deze groep patienten.
Dit roept de vraag op of reductie van eetsymptomatologie, en bijkomende
symptomen als automutilatie en depressiviteit onder invloed van behandeling bij
patienten met anorexia of bulimia nervosa kan worden toegeschreven aan een
toename van hun mentaliserend vermogen.

Het onderzoek beoogt vast te stellen of bij patienten met anorexia of bulimia
nervosa vaker dan bij gezonde mensen sprake is van een onveilige hechtingsstijl
en een gering mentaliserend vermogen, en of er een samenhang bestaat tussen het
mentaliserend vermogen en de ernst van de symptomatologie.
Voorzover de symptomen van patienten verminderen door deelname aan een
specialistische behandeling voor eetstoornissen, zal worden onderzocht of er
een samenhang bestaat tussen vermindering van de symptomen en verbetering van
het mentaliserend vermogen.
Voorspeld wordt dat een hoger mentaliserend vermogen de kans vergroot dat
anderhalf jaar na de start van behandeling geen sprake meer is van een
eetstoornis.

Patienten met anorexia of bulimia nervosa geindiceerd voor klinische of
dagklinische behandeling bij de GGZ Midden-Brabant of de GGZ Oost-Brabant
(tijdstip 0) worden vergeleken met gezonde proefpersonen op hechtingsstijl,
mentaliserend vermogen, algemene en specifieke psychopathologie, en
interpersoonlijk functioneren, middels de afname van de volgende
onderzoeksinstrumenten:
- de Nederlandse versie van het Adult Attachment Interview,
Gehechtheidsbiografisch Interview (hechtingsstijl en mentaliserend vermogen)
- de Nederlandse versie van het Structured Clinical Interview for DSM-axis I
disorders (depressie, eetstoornis)
- de Nederlandse versie van het Structured Clinical Interview for DSM-axis II
disorders (persoonlijkheidsstoornis)
- de Nederlandse versie van de Symptom Check List, SCL-90 (algemene
psychopathologie)
- de Nederlandse versie van de State Trait Anxiety Inventory,
Zelfbeoordelingsvragenlijst (angst)
- de Nederlandse versie van de Eating Disorder Inventory, EDI-2 (eetgedrag,
lichaamsbeleving)
- de Nederlandse versie van de Self Injurious Questionnaire (automutilatie)
- de Autonomy-Connectedness Scale, ACS-30, een Nederlandse schaal
(interpersoonlijk functioneren)

Correlaties tussen hechtingsstijl, mentaliserend vermogen en de uitkomsten op
de diverse schalen worden onderzocht.
Eetstoornis en persoonlijkheidsstoornis worden als onafhankelijke variabelen
beschouwd.

Na een jaar van behandeling (tijdstip 1) worden patienten met anorexia of
bulimia nervosa onderzocht op de mate van verandering in hechtingsstijl,
mentaliserend vermogen, eetsymptomen en bijkomende psychopathologie. Daartoe
worden bovengenoemde onderzoeksinstrumenten opnieuw bij hen afgenomen.

Een half jaar later (tijdstip 2) wordt bij hen de SCID-I sectie eetstoornissen
afgenomen om vast te stellen of er op dat moment (nog/wederom) sprake is van
een eetstoornis.

De interventie die wordt toegepast bestaat uit het (dag) klinische behandelprogramma voor mensen met anorexia of bulimia nervosa op de afdeling voor eetstoornissen van de GGZ Midden-Brabant, gevolgd door ambulante nazorg, of het dagbehandelingsprogramma voor mensen met anorexia of bulimia nervosa van de GGZ Oost-Brabant. Bij de GGZ Midden-Brabant gaat het om een vijfdaags groepstherapeutisch behandelprogramma, met sociotherapie, psychotherapie (indivueel en in een groep) en non-verbale therapie, waarbij de attitude en interventies van het behandelteam gericht zijn op de vergroting van het mentaliserend vermogen. Het team is geschoold in de methode van Mentalisation Based Treatment. Deze methode is uitvoerig beschreven door Fonagy en Bateman. Bij de GGZ Oost-Brabant gaat het om een vierdaags groepstherapeutisch behandelprogramma, met sociotherapie, groepspsychotherapie en non-verbale therapie, waarbij gewerkt wordt volgens cognitief-gedragstherapeutisch model. In crisissituaties kan tijdelijk een individuele therapie worden ingezet. In beide behandelprogramma's wordt op indicatie systeemtherapie aangeboden.

De belasting voor proefpersonen bestaat in de afname van twee diagnostische
interviews (GBI, SCID-II), met een duur van elk van een tot maximaal anderhalf
uur, en een aantal secties van een derde interview (SCID-I).
Het invullen van vijf vragenlijsten kost twee uur tijd.
De afname van het GBI roept bij deelnemers soms voorbijgaande emoties op.
Deelnemers moeten voor het ondergaan van de interviews van huis naar de
instelling waar afname plaatsvindt komen. Voor patienten is het echter de
bedoeling het GBI altijd af te nemen op de locatie waar men behandeling
volgt.