Beoordeling van lichaamssamenstelling bij kinderen van ca 5 jaar: Validiteit en betrouwbaarheid van Bioelectrische Impedantie Analyse (BIA) vergeleken met het drie-compartiment model gebaseerd op plethysmography (BOD POD) en deuteriumwater (D2O).

Voor de in vivo bepaling van de lichaamsamenstelling (Fat Mass [FM] en Fat Free
Mass [FFM]) bestaat eigenlijk geen gouden standaard. De meest nauwkeurige maar
nogal arbeidsintensieve technieken voor de bepaling van lichaamssamenstelling
is het 4 compartimenten model (gewicht, lichaamsdichtheid, lichaamswater en
botmassa) gebaseerd op de Onderwaterweegmethode, de Deuteriumdilutie methode en
de Dexascan. Daarnaast zijn er een aantal technieken waarmee een goede
benadering van de lichaamssamenstelling kan worden verkregen die bovendien
(beter) geschikt zijn voor grootschalige(re) epidemiologische toepassingen.
Bekende veelgebruikte voorbeelden van deze laatste groep (dubbel indirecte
methoden) zijn huidplooimeting (HPM), maar ook Body Mass Index (BMI) en
Waist-to-Height Ratio (WHtR) kunnen worden gebruikt voor een benadering van de
lichaamssamenstelling.
In dit onderzoek wordt de validiteit en betrouwbaarheid van meting van de
lichaamsstelling met behulp van BIA bepaald in vergelijking met het 3C-model,
de Deuteriumwater methode en BOD POD als benadering van de (gouden) standaard.
Daarnaast worden de validiteit en de betrouwbaarheid van enkele
anthropometrische methoden (BMI, WHtR en HPM) bepaald invergelijking tot het
3C-model en de Deuteriumwater methode.
Het is een onderdeel van de ABCD-studie, vandaar dat er tijdens de meetmomenten
ook gegevens verkregen worden die niet van belang zijn voor het onderzoek naar
de betrouwbaarheid van BIA.
De ABCD-studie is gestart in 2003. In deze periode werden ruim 12.000
Amsterdamse zwangere vrouwen tijdens de het eerste bezoek aan de verloskundige
of gynaecoloog benaderd om mee te werken. Ongeveer 8.000 vrouwen vulden een
vragenlijst in en meer dan de helft stond daarnaast ook nog bloed af. Anderhalf
jaar later vulden ruim 5.000 vrouwen een vragenlijst in waarin vragen stonden
over zwangerschap en de bevalling, vragen met betrekking tot de gezondheid,
groei en ontwikkeling van het kind en vragen over de leefgewoonten en
psychosociale gezondheid van de moeder tijdens en na de zwangerschap.

Het doel is het bepalen hoe de lichaamssamenstelling van vijf jaar oude
kinderen, gemeten met de bio-electrische impedantie methode (BIA) zich verhoudt
tot de lichaamssamenstelling bepaald met een drie-compartimenten model (3C
model) d.m.v. air-displacement plethysmography (BOD POD) en Deuterium water
(D2O) en in vergelijking tot anthropometrie d.m.v. Body Mass Index (BMI),
Waist-to-Height Ratio (WHtR) en huidplooimeting (HPM).

Er zullen voor dit project 50 kinderen van 5 jaar worden gerecrureerd. De
interventie bestaat uit de bepaling van lichaamssamenstelling volgens de
hiervoor geschetste methoden. In verband met de logistiek (de BOD POD is een
locatiegebonden apparaat dat staat in Amsterdam-Osdorp zullen ouders van
kinderen in nabijgelegen scholen worden benaderd voor deelname.
De volgende antropometrische metingen worden verricht: gewichts, lengte, Body
Mass Index, middel- en heupomtrek.
Huidplooimetingen worden in duplo gedaan door één goed getrainde onderzoeker op
4 standaardplaatsen: biceps, triceps, subscapulair en suprailiacaal. Hiermee
kan op basis van in de literatuur beschikbare referentiewaarden een benadering
c.q. voorspelling van de lichaamssamenstelling worden gedaan.
BIA
De lichaamssamenstelling wordt bepaald met behulp van BIA gemeten met de
Bodystat 1500MDD Dual Frequency. Dit apparaat voert een gehele lichaamsanalyse
uit met impedantiemeting bij 5kHz en 50kHz.
De formules van Kushner en Lohman worden gebruikt om de uitkomsten van BIA om
te zetten naar vet percentage.
BOD POD
Evenals bij onderwaterweging wordt bij deze techniek gebruik gemaakt van
densitometrie door lichaams plethysmometrie. Hierbij wordt de luchtverplaatsing
(door het lichaam) van een persoon gemeten, waarbij gebruik gemaakt wordt van
de drukveranderingen in een oscillerend membraan die optreden als gevolg van de
wet van Boyle-Gay Lussac over de relaties tussen druk, volume en temperatuur
van gassen. Meetwaarden worden daarbij gecorrigeerd voor het intrathoracale
(long) gasvolume. Deze techniek is dus volstrekt non-invasief, lijkt
nauwkeuriger dan onderwaterweging bij kinderen en wordt goed geaccepteerd door
kinderen vanaf 4 jaar.
Deuteriumwater
Voor toediening van D2O wordt door het kind op school *s morgens vóór de les
begint een urinemonster opgevangen als nul-monster om de achtergrond
deuteriumconcentratie te bepalen. Vervolgens wordt een dosis van 2ml/kg
Deuteriumwater dat 5 massa procent verrijking aan 2H bevat gedronken. Dit
betekent het drinken van een bekertje (deuterium)water dat daarna nog wordt
gevuld met (kraan)water om alle deuteriumwater(resten) goed toe te dienen. Na
een periode van 4-6 uur wordt (woensdag)middag op de meetlocatie een 2e (D2O
verrijkt) urinemonster afgenomen. Beide urinemonsters worden bewaard bij -20 0C
tot analyse. In het laboratorium wordt met isotoop-ratio massa spectrometrie de
2H verdunningsruimte berekend.

Toepassing van BIA op volwassen leeftijd en bij oudere kinderen heeft valide en
betrouwbare resultaten opgeleverd. Bij jongere kinderen (de leeftijdsgroep waar
het in onze studie omgaat) zijn tot nu toe nauwelijks goede validatie studies
gedaan. Het voordeel van meten met BIA is dat hiermee een inzicht wordt
verkregen in de verschillende compartimenten van de lichaamssamenstelling. De
methode is snel, pijnloos, niet-invasief, kindvriendelijk, goedkoper en om deze
redenen zeer geschikt voor epidemiologisch gebruik, met name onder schoolgaande
kinderen met (een verhoogd risico voor) ontwikkeling van overgewicht of
obesitas. Ook voor klinische toepassingen heeft de methode voordelen: het geeft
inzicht in de verdeling van de verschillende compartimenten van het lichaam en
kan worden gebruikt om de behandeling van obesitas en eetstoornissen te
monitoren. De belasting voor de proefpersonen is gering en met een goede
begeleiding waarbij goed wordt omgegaan met het kind zijn er geen risico's aan
verbonden.
De kern van het onderzoek betreft het valideren van niet invasieve methoden
voor de bepaling van lichaamssamenstelling bij (jonge) kinderen. De belasting
voor de proefpersonen is zeer gering en met een goede begeleiding waarbij goed
wordt omgegaan met het kind zijn er geen risico's aan verbonden. Indien valide
dan zal deze methode op grote schaal (kunnen) worden toegepast bij de vroege
opsporing en analyse van overgewicht bij (jonge) kinderen.