"Op zoek naar zin in de V&V": Een interventie ter bevordering van zingeving, stemming en kwaliteit van leven van verpleeg- en verzorgingshuisbewoners. Een pilotstudie.

In de afgelopen jaren is in toenemende mate aandacht ontstaan voor verantwoorde
zorg in verzorgings- en verpleeghuizen (Actiz, 2007). Een onderdeel daarvan is
aandacht voor het mentaal welbevinden van verzorgings- en verpleeghuisbewoners.
Zo wordt ervan uitgegaan dat zorgverleners aandacht hebben voor de
ondersteuning van cliënten bij hun persoonlijke ontwikkeling, levenskeuzen en
zingeving, en dienen zij voldoende aandacht te hebben voor cliënten die eenzaam
zijn of depressief. Het aanbod aan psychosociale of psychologische interventies
op het gebied van zingeving, eenzaamheid en depressie in zorginstellingen is
echter nog beperkt, zo blijkt uit de Monitor Geestelijke Gezondheidszorg
Ouderen van het Trimbos-instituut (Pot et al., 2007).

Life review is een proces waarbij sommige mensen hulp nodig hebben. Zij redden
het niet op eigen kracht en een gevolg daarvan kan een depressie zijn. Om deze
mensen te ondersteunen bij de genoemde ontwikkelingsopgaven heeft het
Trimbos-instituut de cursus *Op zoek naar zin* ontwikkeld.
Deze cursus combineert life review met creatieve uitingen. De combinatie is
belangrijk omdat voor sommige mensen non-verbale methodes beter geschikt zijn
voor zelfexpressie en een goede manier zijn om om te gaan met de ervaringen in
iemands leven (Pizzi, 1997). Deze cursus bestaat uit 12 bijeenkomsten van 2,5
uur, waarin de deelnemers op een zorgvuldige manier worden uitgenodigd om uit
verschillende levensfasen herinneringen op te halen, daarover aan elkaar te
vertellen en ze creatief te verbeelden. Doelstelling van de cursus is dat de
deelnemers door het maken van een levensverhaal zich kunnen verzoenen met het
leven zoals het gelopen is en van daaruit een nieuw perspectief op de toekomst
krijgen.
Bij de doelgroep ouderen met depressieve klachten is een RCT uitgevoerd naar de
effecten van de cursus; de depressieve klachten bleken af te nemen. De
resultaten worden op dit moment beschreven in een rapportage voor ZonMW.
Recentelijk is deze cursus aangepast voor de doelgroep ouderen met een
chronische psychiatrische aandoening (Raaijmakers et al., 2007) Voor deze
variant zijn de duur van de bijeenkomsten ingekort, er zijn minder verbale
opdrachten en het huiswerk in kleine subgroepen is afgeschaft. De eerste
resultaten op grond van en pilotonderzoek naar deze variant zijn bevredigend
(Willemse et al., submitted).

Het onderhavige project betreft de ontwikkeling van een interventie die de
bevordering van zingeving, de vermindering van depressie en de verbetering van
de kwaliteit van leven van verzorgings- en verpleeghuisbewoners ten doel heeft.
De interventie die we in dit project ontwikkelen is dus bedoeld voor zeer oude
en op meerdere domeinen (lichamelijk, sociaal en psychisch) kwetsbare mensen.
Bij deze mensen gaat het met name om het kunnen aanvaarden van de eindigheid
van het leven, een positievere beleving van de ouderdom (Haight et al, 2000;
Burnside, 1996) en een verbetering van hun kwaliteit van leven .

Doelstelling van het onderhavige project is om de cursus 'Op zoek naar zin'
toepasbaar te maken voor kwetsbare ouderen die in verpleeg- en
verzorgingshuizen wonen.

De studie bestaat uit 3 onderdelen
1. Proef implementatie van de cursus in verzorgings- en verpleeghuizen.
2. Evaluatie-onderzoek
3. Bijstellen van handleiding en het draaiboek op basis van de resultaten van
de procesevaluatie
Alleen onderdeel 3 zal hier worden toegelicht:
Het evaluatieonderzoek volgt een pretest-posttest design met een voormeting
(interview) de week voor het begin van de cursus en een nameting (interview) de
week na het eind van de cursus. In de nameting wordt bij alle deelnemers van de
cursus het effect op tevredenheid met het leven, psychologisch welbevinden,
lichamelijk welbevinden en zelfvertrouwen gemeten.
Ook wordt een procesevaluatie uitgevoerd onder de cursusdeelnemers én de
cursusleiders. Bij de cursusleiders wordt dit gedaan door middel van een
evaluatieformulier die de cursusleiders per bijeenkomst invullen. Hierop
noteren zij de aanwezigheid van de deelnemers, beschrijven de sfeer, geven aan
wat wel en niet werkte en hoe ze dat de volgende keer beter kunnen aanpakken.
Na afloop van de cursus wordt per groep één begeleider geïnterviewd over de
ervaringen met de cursus.
De deelnemers worden na afloop van de cursus gevraagd naar de tevredenheid met
de cursus. Per cursusgroep wordt er ook één deelnemer na afloop geïnterviewd
over de ervaringen met de cursus.

De gestandaardiseerde interventie in deze pilotstudie bestaat uit de versie van de cursus 'Op zoek naar zin' voor ouderen met een chronische psychiatrische aandoening (Raaijmakers et al., 2007). Deze cursus is een aangepaste versie van de cursus >op zoek naar zin> voor ouderen met depressieve klachten, ontwikkeld door het Trimbos-instituut. Voor de deelnemers bestaat de interventie uit een cursus van 12 bijeenkomsten van anderhalf uur in een groep van maximaal 8 personen. Iedere bijeenkomst wordt er een ander thema behandeld. In deze interventie wordt gebruik gemaakt van de reminiscentie en life review methodiek. Hierbij wordt teruggeblikt, worden de gebeurtenissen uit het voorbije leven nog eens op een rij gezet, om daarmee voor antwoorden te vinden op zingevingvragen, om een nieuw perspectief op de toekomst te formuleren. De groepsinterventie volgt een stapsgewijze opbouw en is gestructureerd aan de hand van leerdoelen en oefeningen.

Na het instemmen met het onderzoek wordt twee keer een interview bij de
deelnemer afgenomen, te weten bij de voor- en nameting. Deze interviews duren
maximaal één uur. Voor het volgen van de interventie, de cursus *Op zoek naar
zin* is een tijdsinvestering van 12 keer anderhalf uur, in totaal 18 uur
gedurende 12 weken gemoeid.

We verwachten dat de interventie (cursus) het welbevinden van de deelnemers zal
verbeteren. Ook verwachten we dat de deelnemers graag zullen deelnemen aan de
cursus omdat er weinig interventies beschikbaar zijn voor deze doelgroep.

De interventie is eerder gebruikt en onderzocht in andere oudere doelgroepen
waarvan geen bijwerkingen of nadelige gevolgen bekend zijn.

Mogelijk vormt het geconfronteerd worden met onprettige herinneringen uit het
verleden een extra belasting voor de deelnemer. Om die reden kiezen we voor
begeleiders die werkzaam zijn binnen de instelling en bekend zijn met de
doelgroep. Indien nodig kunnen zij de deelnemer doorverwijzen naar een
geschikte behandelaar. Bovendien kan deelname aan het onderzoek op elk gewenst
moment worden afgebroken.