De rol van aandachtsprocessen in de ontwikkeling en het voortbestaan van middelenmisbruik en -afhankelijkheid

Middelengebruik en verslavingsgedrag vormen en groeiend probleem onder (jonge)
adolescenten. Toenemend inzicht in factoren die een kritieke rol spelen in de
ontwikkeling en het voortbestaan van dit probleemgedrag zouden welkome
theoriegestuurde aanwijzingen kunnen verschaffen voor zowel preventie als
behandeling. Tegenwoordige theorieën kennen een kritieke rol toe aan
aandachtsbias (AB) en suggereren een wederkerige relatie tussen 'craving'
(hunkering naar drugs) en AB voor drug 'cues'. In de lijn van deze visie is het
zelfs betoogd dat de ontwikkeling van een AB voor drugsstimuli het kernproces
zou kunnen zijn dat aan de basis ligt van dwangmatig drugsgebruik en
'craving'. Als ondersteuning van het beweerde belang van AB bij verslaving,
liet een serie recente onderzoeken zien dat verslaafde individuen worden
gekarakteriseerd door AB*s in zowel oriënterende als volgehouden aandacht in de
richting van persoonlijk relevante drug cues. Echter, omdat tot nu toe
praktisch al deze onderzoeken een cross-sectionele benadering volgden, blijft
het te bezien of deze biases inderdaad een oorzakelijke invloed hebben op
verslavingsgedrag. Verder wordt gesuggereerd dat de invloed van deze
aandachtsprocessen op middelengebruik sterker is in individuen met relatief
zwakkere aandachtscontrole, als zij vergeleken worden met individuen met
relatief goede aandachtscontrole. Het huidige onderzoek is onderdeel van een
groter project, dat gericht is op het verder onderzoeken of en hoe AB*s
betrokken zijn bij de ontwikkeling en het voortbestaan van middelenmisbruik.
Het specifieke doel van de huidige studie is het onderzoeken van de rol van AB
bij adolescenten die middelen misbruiken en de veronderstelde modererende rol
van aandachtscontrole.

Dit onderzoek is een samenwerking tussen de afdeling Klinische Psychologie van
de Rijksuniversiteit Groningen en Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) en
focust zich op de veronderstelde rol van middelspecifieke AB*s bij de
ontwikkeling van middelenmisbruik en de mogelijk modererende rol van
aandachtscontrole. Er bestaat al rijkelijk bewijs dat volwassenen een AB
vertonen voor persoonlijk relevante drugsstimuli. Als inderdaad een dergelijke
AB een kritieke rol speelt in de ontwikkeling en het voortbestaan van
middelenafhankelijkheid, dan zou een AB voor persoonlijk relevante drugsstimuli
zich ook manifesteren in middelen misbruikende of afhankelijke adolescenten.
Verder zou het vermogen tot het reguleren van de aandachtsallocatie de mate
waarop aandacht van middelengerelateerde cues kan worden losgemaakt kunnen
modereren. Daarom is het doel van dit onderzoek te testen of dit inderdaad het
geval is. In dit onderzoek worden aandachtsbias en aandachtscontrole scores
gemeten zowel voor als na de reguliere VNN behandeling. Dit geeft de
mogelijkheid om te testen of aanpassing van AB geassocieerd is met
behandelsucces en terugkering van symptomen. Als dit zo is, dan zou dit niet
alleen de bewering dat AB een belangrijke rol speelt bij verslaving staven,
maar het zou ook wijzen op het mogelijk klinische belang van een reguliere
behandeling waarin ook wordt gericht op AB. Bovendien zou het zowel een
theoriegestuurde index van behandelsucces als een voorspeller van terugval
verschaffen. Bovendien worden in dit onderzoek aandachtscontrole scores gemeten
om de veronderstelde modererende rol van aandachtscontrole te onderzoeken.
Adolescenten die zich aanmelden voor een behandeling, zullen geïncludeerd
worden bij VNN, gezonde controles zullen geworven worden op scholen,
universiteiten en jeugdcentra.

Een totaal van 160 adolescenten zullen deelnemen. Vanaf september 2010 worden
computertaken en vragenlijsten toegevoegd aan de reguliere behandelprocedure
van VNN, op basis van vrijwilligheid. De sessie bestaat uit . In totaal zullen
80 adolescenten in de leeftijd van 12 tot 25 jaar worden geïncludeerd, met
meetmomenten voor en na behandeling (ongeveer na zes maanden) en nog eens drie
maanden follow-up. Een parallelle controlegroep van gezonde adolescenten
(gematcht op leeftijd, geslacht en opleidingsniveau) zullen worden geworven op
middelbare scholen, MBO*s, HBO*s, universiteiten en jongerencentra. Baseline
scores zullen worden vergeleken met scores van gezonde controles en met
na-behandeling scores en follow-up scores.

Er zijn geen directe risico*s verbonden aan participatie in dit onderzoek.
Participanten kunnen reguliere zorg blijven ontvangen en deelname is
vrijwillig. De belasting van participatie in dit onderzoek is laag omdat het
enkel een investering vraagt van drie keer 60-90 minuten. Deelnemers zullen
worden geïnformeerd over het onderzoek en hebben als ze dat willen, de volle
vrijheid om zich terug te trekken van het onderzoek op ieder punt, met iedere
reden. In dit onderzoek zijn er geen interventies, het is daarom
onwaarschijnlijk dat deelnemers negatieve effecten zullen ervaren.