Onderzoek naar een trainingsmethode ter verbetering van balans bij ouderen

Een groot probleem bij het ouder worden is de afname van de houdingscontrole.
Een slechte houdingscontrole blijkt een belangrijke factor te zijn voor het
toegenomen valrisico bij ouderen. Een verhoogd valrisico en letsel als gevolg
van valincidenten kan leiden tot angst voor bewegen, verminderde mobiliteit en
participatie in sociale activiteiten. Dit terwijl lichamelijke activiteit heeft
een belangrijk invloed op de gezondheid, met name bij ouderen. Het trainen van
de balans kan een belangrijke rol spelen bij valpreventie en het behouden van
fysieke activiteit. Nieuwe technologische ontwikkeling van de spelcomputer die
gebruik maken van exergames (combinatie van exercise en gaming) worden steeds
vaker ingezet in verpleeghuizen om ouderen te activeren. Het exergamen lijkt
ook een belangrijke invloed te kunnen hebben op het meer gaan bewegen en het
opnieuw leren of behouden van bewegingsvaardigheden. Door het spelen van een
balansspelletje wordt de aandacht niet alleen gericht op de bewegingen, maar
ook op de uitkomst van de beweging in de omgeving. Deze focus op de omgeving
kan het leren faciliteren en motiverend zijn. Met name motivatie speelt een
belangrijke factor bij het volhouden van bewegingsinterventies. Het voordeel
van exergaming is dat de oefeningen eenvoudig aangepast kunnen worden aan het
niveau van functioneren van de persoon, en met eenzelfde apparaat een
individuele training kan worden afgestemd. Alhoewel exergaming steeds
populairder aan het worden is, bestaat er nog weinig wetenschappelijk evidentie
of het gebruik van exergames daadwerkelijk een positieve bijdrage levert aan de
fysieke gesteldheid van ouderen en motiverend is.

Doel van het onderzoek is 1) vast te stellen wat het effect van een exergaming
balansinterventie is op de houdingscontrole en balans van gezonde ouderen ; 2)
evalueren van de intrinsieke en extrinsieke motivatie van ouderen om mee te
doen aan een interventie die gebruik maakt van een interactief balansbord
waarop men spelletjes speelt.

De studie heeft een exploratief karakter. Er zal daarom gebruik worden gemaakt
van een ' interrupted ABA time series design (ITS)'. In deze onderzoeksopzet
worden eerst een aantal 'baseline' meting gedaan, die worden gevolgd door een
interventie periode, en tot slot afgesloten met weer een reeks baseline
metingen. Alhoewel een ITS design een binnen-proefpersonen opzet heeft moet
het niet worden verward met een cross-over opzet. In de ITS design, worden op
verschillende meetmomenten data verzameld voordat met de interventie wordt
begonnen. In eerste instantie zullen gedurende 3 weken 2 maal per week
metingen worden gedaan van de afhankelijke variabelen, om te testen dat er
sprake is van een stabiele baseline. Daarna volgt een interventie fase van 6
weken waarin ook een maal per week metingen worden verricht, gevolgd door weer
een baseline fase van 3 weken. Mede omdat het gaat om gezonde ouderen
verwachten we geen/weinig fluctuaties in de eerste baseline fase A1. De trends
van beide baseline fasen (A1 en A2) worden gebruikt om vast te stellen of de
interventie fase (B) een effect heeft. Verschillen tussen de fasen worden
geanalyseerd met lineaire regressie analyse, schattingen van de autorcorrelatie
functies en met behulp van maximum likelihood methoden. Daarnaast zullen
contrast analysen van de fasen worden uitgevoerd. In de onderzoeksopzet zijn
de deelnemers dus in feite hun eigen controles en is er dus geen controle groep
nodig. De interventie fase betreft een 6wkn exergaming programma met de
SensBalance Board, met 3 sessies van 20 minuten per week.

De interventie bestaat uit 3 keer 20 minuten balanstraining gedurende een periode van 6 weken. De oefeningen worden gedaan op een balansschijf, de SensBalance Board (Sensamove®, Utrecht, Netherlands). Het Sensbalance Board maakt gebruik van visuele feedback gebaseerd op de verplaatsing van het lichaamszwaartepunt, die wordt gevisualiseerd op een scherm. Door te bewegen op de balanceerschijf verandert er iets in de afbeelding op het scherm. Zo kan de gebruiker door adequaat te bewegen op de schijf bijvoorbeeld een balletje door een afgebeeld doolhof manoeuvreren. Naarmate de coördinatie verbeterd presteert de gebruiker beter en worden de oefeningen steeds moeilijker gemaakt. Het apparaat wordt geplaatst in een aan de serviceflats verbonden verpleeghuis (100m afstand).

Inschatting van belasting en risico: De metingen en de interventie zijn niet
-invasief. Het Sensbalance Board wordt door fysiotherapeuten in de parktijk
gebruikt voor onder andere oudere patiënten met de ziekte van Parkinson. Uit
de klinische praktijk blijkt dat het apparaat minimale cardiovasculaire
bealsting geeft en als veilig wordt ervaren met deze groep van patiënten. Het
risico voor gezonde ouderen kan daarom als minimaal worden ingeschat. In een
periode van 12 weken wordt aan de deelnemers gevraagd 2 tot 3 keer per week
deel te nemen. Onze ervaring (en ook die van collega's die met werken met
exergames) is dat mensen het sociale aspect maar ook het bezig zijn met nieuwe
technologie leuk en interessant vinden. Om de belasting en tijdsinvestering zo
laag mogelijk te houden, zal het apparaat geplaatst worden op een locatie (een
aan de serviceflats gerelateerd verpleeghuis) 100m van de serviceflat af. De
metingen bestaan uit functionele testen die iets zeggen over de balans. Dit
zijn alle testen die standaard in de kliniek worden gebruikt., ze zijn
makkelijk en snel uit te voeren. Van deze testen is de betrouwbaarheid en
validiteit voor ouderen vastgesteld. Een kleine lichtgewicht sensor registreert
de rompbewegingen tijdens het uitvoeren van de testen. Deze sensor kan
eenvoudig over de kleding met een elastische band worden bevestigd ter hoogte
van de lumbale wervel L3 en is nauwelijks voelbaar.