Visuele aandacht in de eerste 6 maanden en functionele uitkomst op schoolleeftijd

In de afgelopen jaren is er een groeiende belangstelling ontstaan voor de
vroege voorspelling op kinderleeftijd voor functioneren op schoolleeftijd,
vooral bij kinderen met een verhoogd risico op het ontwikkelen van
ontwikkelingsproblemen. Het wordt steeds duidelijker dat preterme pasgeborenen
in circa de helft van de gevallen later ontwikkelingsstoornissen hebben, die
niet alleen bestaan uit milde motorische problemen (*minor neurological
dysfunction*, MND) maar ook uit specifieke cognitieve beperkingen en
gedragsproblemen. Een van de fundamentele componenten voor de motorische,
cognitieve en gedragsontwikkeling is visuele aandacht.

S. Hunnius heeft in een groep van zowel preterme als a term geboren kinderen de
vroege ontwikkeling van de visuele aandacht onderzocht. Uit deze studie komt
naar voren dat prematuur geboren kinderen op een leeftijd van 6 weken meer
staargedrag vertoonden dan à term geboren kinderen. Echter, prematuren
verschoven sneller hun blik naar de perifere stimulus dan op tijd geboren
kinderen. Hoewel er dus geen duidelijke aanwijzingen zijn voor een potentieel
gunstig of schadelijk effect van vroege visuele ervaring, vertoonden prematuren
wel een tijdelijke afwijkende ontwikkeling van disengagement tot een leeftijd
van 26 weken. Hoe de vroege ontwikkeling van visuele aandacht (in de eerste 6
maanden) samenhangt met de functionaliteit van motorische, cognitieve en
gedragsontwikkeling, en of deze samenhang verschillend is tussen premature en à
terme kinderen, is niet bekend.

Primair:
- bepalen of de vroege visuele aandacht geassocieerd is met visuele aandacht en
perceptie op schoolleeftijd
- bepalen of de vroege visuele aandacht geassocieerd is met (visuo)motorische
vaardigheden, intelligentie en gedragsproblemen
op schoolleeftijd

Sedundair:
- bepalen of de samenhang tussen vroege visuele aandacht en functionele
uitkomst op schoolleeftijd verschillend is voor à term en preterm geborenen
kinderen

Prospectieve longitudinale cohort studie.

Om een beeld te krijgen van het motorisch, cognitief en gedragsmatig
functioneren van de kinderen op schoolleeftijd, zullen de kinderen op 9-11
jarige leeftijd benaderd worden (in 2011).

De volgende testen zullen afgenomen worden:

- Motoriek: De Movement Assessment Battery for Children (Movement-ABC). Deze
klinisch gevalideerde motorische test is ontwikkeld om een beeld te krijgen van
voor dagelijks functioneren relevant motorisch functioneren van kinderen. De
test meet verschillende onderdelen; drie subtests meten de fijne motoriek, twee
subtests de balvaardigheid en drie subtests het statisch of dynamisch
evenwicht.
De afnameduur bedraagt 20-30 minuten.

- Coördinatie: Onderdelen van het neurologisch onderzoek volgens Touwen. Dit is
een gestandaardiseerde en leeftijdsadequate neurologische onderzoeksmethode. De
twee onderdelen die getest zullen worden zijn 1) tactiele perceptie d.m.v.
graphesthesia (tactiele herkenning figuur in handpalm) en 2) proprioceptie
d.m.v. de vinger-neus test en de proef van Romberg.
De afname duur bedraagt 10 minuten.

- Schrijfvaardigheid: De Beknopte Handschrifttest voor Kinderen (BHK). Deze
test onderzoekt het motorische aspect van de schrijfvaardigheid. De afnameduur
bedraagt ongeveer 7 minuten.

- Intelligentie: Onderdelen van de Wechsler Intelligence Scale for Children
(WISC-III-NL), 3de Editie, Nederlandse versie. De WISC-III-NL is een test die
de verbale en performale intelligentie van kinderen meet. Hier wordt een
verkorte versie afgenomen bestaande uit de verbale subtests Woordkennis en
Overeenkomsten en de performale subtests Plaatjes Ordenen en Blokpatronen.
De afnameduur bedraagt ongeveer 30 minuten.

- Visuele aandacht: Twee subtests van de Test of Every day Attention for
Children (TEA-Ch). Dit is een test voor het meten van aandacht. De subtests
Speurtocht en Ruimteschepen onderzoeken verdeelde visuele aandacht.
De afnameduur is ongeveer 10 minuten.

- Visuele perceptie: Drie subtests van de Test for Visual-Perceptual Skills-3de
Editie (TVPS-3). Form Constancy, Visual Closure en Form Discrimination meten de
visuele perceptie.
De afnameduur bedraagt ongeveer 15 minuten.
Naast de TVPS-3 zullen 5 vijf experimentele computertaken worden uitgevoerd,
die aangepast zijn voor kinderen en gebaseerd zijn op onderzoek van Chen et al.
(zie protocol pag 15) en eerder gebruikt zijn in het Pinkeltje-onderzoek. Dit
onderzoek is goedgekeurd door het METC (zie METc 2005/130 d.d. 07-08-2008). De
taken meten snelheid en accuraatheid van visuele perceptie gemedieerd door
ventrale of dorsale visuele informatieverwerking in de hersenen.
De afnameduur bedraagt ongeveer 20 minuten.

- Visueel ruimtelijke informatieverwerking: Drie subtests van de NEPSY-2-NL. De
NEPSY-2 is een neuropsychologische testbatterij. De drie geselecteerde
subtests, Plaatjespuzzels, Pijlen en Routes Vinden, meten o.a.
concentratievermogen, geheugen en visueel ruimtelijke informatieverwerking/
visuele perceptie.
De afnameduur bedraagt ongeveer 30 minuten.

- Visuomotoriek: Subtest Patronen Natekenen van de NEPSY-2-NL waarin
geometrische figuren nagetekend moeten worden ter meting van de complexe
visuomotoriek.
De afnameduur bedraagt ongeveer 10 minuten.

- Visus: Visustest. Het gezichtsveldonderzoek volgens Donders en het
stereoscopisch zien zullen getest worden.
De afnameduur bedraagt ongeveer 10 minuten.

Alle tests en taken worden spelenderwijs afgenomen. De totale duur van het
follow-up onderzoek zal 3 tot 3,5 uur in beslag nemen.

De volgende vragenlijsten zullen aan de ouders voorgelegd worden:

- Gedrag: De Child Behavior Checklist (CBCL) of de Gedragsvragenlijst voor
Kinderen van 6-18 jaar (CBCL/6-18, Child Behavior Checklist for Ages 6-18) is
een vragenlijst waarop ouders, andere familieleden of volwassen die een kind
goed kennen vragen kunnen beantwoorden over vaardigheden en gedrag van een
kind. Dit betreffen dagelijkse en schoolse activiteiten, aandachtsfunctioneren,
sociaal en emotioneel gedrag. Ouders kunnen aangeven hoe goed een beschreven
gedrag nu of in de afgelopen 6 maanden past bij een kind.

- Executieve functies: The Behavior Rating Inventory of Executive Functioning
Nederlandse versie (BRIEF-NL). Met behulp van de BRIEF kunnen executieve
functies op gedragsniveau in kaart worden gebracht. Executieve functies zijn
hogere cognitieve processen die nodig zijn voor doelgericht, efficiënt en
georganiseerd gedrag. Deze processen omvatten onder andere het vermogen om
vooruit te denken, impulsen te onderdrukken, tijdelijk informatie op te slaan
en flexibel te denken. Executieve functies zijn belangrijk bij het uitvoeren
van een nieuwe of moeilijke taak waarbij voortdurende bewuste aandacht en inzet
nodig is. Voorbeelden hiervan zijn het strategisch oplossen van een probleem,
anticiperen op een toekomstige gebeurtenis, gedrag aanpassen aan een nieuwe
situatie of het evalueren van feedback. Deze gedragsbeschrijvingen zijn
onderverdeeld in acht klinische schalen: Inhibitie, Cognitieve flexibiliteit,
Emotieregulatie, Initiatief nemen, Werkgeheugen, Plannen en organiseren,
Ordelijkheid en netheid en Gedragsevaluatie.

- Aandacht: De Aandachtsvragenlijst (AVL). De AVL is een vragenlijst met in
totaal 18 vragen op 3 gebieden; aandachtstekort (weinig taakgericht),
hyperactiviteit (overbeweeglijkheid en motorische onrust), impulsiviteit
(ongecontroleerd en ongeremd gedrag) en is een klinisch gevalideerde
vragenlijst voor onderzoek naar ADHD.

- Motorische coördinatie: De Developmental Coordination Disorder Questionnaire-
Nederlandse versie (DCDQ-NL). Deze vragenlijst is ontwikkeld om te screenen op
motorische problemen in het dagelijks leven bij kinderen. De vragenlijst bevat
17 items over de motorische coördinatie in het dagelijks leven. Voor elk
onderdeel dienen de ouders de mate van coördinatie van hun eigen kind te
vergelijken met die van andere kinderen van dezelfde leeftijd. Deze rating
gebeurt op een 5-puntsschaal. Een totale DCD-Q score kan berekend worden.

De totale tijd voor het invullen van bovenstaande vragenlijsten bedraagt
ongeveer 40 tot 60 minuten.

De totale onderzoeksduur bedraagt 3 tot 3,5 uur, inclusief pauzes. Tussentijds
zullen pauzes worden gehouden om te voorkomen dat het kind uitgeput raakt en de
testen daardoor niet kan afronden. De meeste kinderen vinden het erg leuk om
mee te doen aan de verschillende testen aangezien alle testen spelenderwijs
worden aangeboden.
Aan de ouders/verzorgers en hun kind zal nadrukkelijk worden vermeld dat zij
ten alle tijde kunnen aangeven te willen stoppen of pauzeren, dit is zonder
consequenties. Indien mogelijk, zal de testafname een andere keer vervolgd
worden. Mocht de ouders vóór of tijdens de testprocedure besluiten om helemaal
af te zien van deelname van hun kind aan het onderzoek, dan zal de testafname
onmiddellijk gestopt worden. De gegevens die eventueel al verzameld zijn in
het kader van het onderzoek zullen dan uit de database verwijderd worden en
niet meer gebruikt worden voor dit onderzoek.
Resultaten uit deze studie kunnen niet een andere studiepopulatie verkregen
worden aangezien de intentie van deze studie is het bepalen van de associatie
tussen vroege visuele aandacht en functionele uitkomst op schooolleeftijd. De
kinderen waarvan de visuele aandacht eerder is onderzocht, zijn nu 9 tot 11
jaar oud (in 2011). De neuropsychologische testen, zoals genoemd in de
methoden, zijn gestandaardiseerd en speciaal ontwikkeld voor kinderen in deze
leeftijdscategorie, en de uitkomsten ervan (normscores) geven bovendien een
goede weergave van het functioneren op schoolleeftijd.
Onderzoek naar de relatie tussen visuele aandacht gedurende de eerste 6 maanden
enerzijds, en visuele aandacht en functionele uitkomst op schoolleeftijd
anderzijds, kan tot nieuwe inzichten leiden in de voorspellende waarde van de
vroege aandacht voor het functioneren op schoolleeftijd. Dat kan een basis
vormen voor het nauwkeuriger opvolgen van kinderen waarbij op vroege leeftijd
verdenking van visuele aandachtsproblemen wordt vermoed/is vastgesteld.
Daarnaast verschaft dit onderzoek ons informatie over het ontwikkelingsbeloop
van de visuele aandacht in de tijd, en of hierin verschillen te herkennen zijn
tussen à term en preterm geboren kinderen.