Gecombineerde visus- en gehoorbeperking bij de oudere patiënt: een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek naar het effect van het Dual Sensory Loss-protocol

Recent onderzoek laat zien dat relatief veel ouderen een gecombineerde visus en
gehoorbeperking hebben (5-9%), die veroorzaakt wordt door degeneratieve
processen in de ogen (bijvoorbeeld macula degeneratie of diabetische
retinopathie) en de oren (bijvoorbeeld presbyacusis of tinnitus). In Nederland
zijn dat naar schatting 30.000 tot 35.000 ouderen. In een aantal studies wordt
gesuggereerd dat een gecombineerde visus- en gehoorbeperking tot grote
problemen leidt in de communicatie, gezondheid en sociale participatie, maar
ook in het gebruik van hoortoestellen. In revalidatiecentra voor slechtzienden
wordt momenteel geen structurele zorg gegeven als het gaat om het vaststellen
van gehoorbeperkingen in volwassenen met een visuele beperking. Ook komen
mensen niet structureel in aanmerking voor een behandeling gericht op een
gecombineerde visus -en gehoorbeperking, zoals het gebruik van hoortoestellen,
het maximaal gebruik van de zintuigen en communicatie om de sociale
participatie te bevorderen. Soms zal de gecombineerde visus- en gehoorbeperking
ter sprake komen in de revalidatiecentra voor slechtzienden (bijvoorbeeld bij
het visueel functie onderzoek), maar meestal alleen als het duidelijk is dat er
sprake is van een gehoorbeperking naast de slechtziendheid.
Net als bij andere chronische aandoeningen wordt door de vergrijzing verwacht
dat gecombineerde visus- en gehoorbeperkingen in de nabije toekomst steeds
vaker zullen voorkomen. Dit betekent in de praktijk dat de zorg voor deze
kwetsbare groep mensen steeds urgenter wordt. Daarnaast is een gestructureerde
behandeling van mensen met een gecombineerde visus- en gehoorbeperking
noodzakelijk als men denkt aan het feit dat maximaal gebruik van de rest-visus
(hetgeen waar men zich op richt bij revalidatiecentra voor slechtzienden),
effectiever wordt als de andere zintuigen ook maximaal gebruikt worden. Onlangs
is vastgesteld dat de ontwikkeling en evaluatie van multidisciplinaire
interventies die ingaan op gecombineerde beperkingen van oudere volwassenen één
van de meest urgente onderzoeksdoelen is. Tenslotte wordt het verkrijgen van
wetenschappelijk bewijs voor interventies steeds belangrijker.
Verwacht wordt dat het ontwikkelde en geëvalueerde Dual Sensory Loss-protocol
uiteindelijk zal leiden tot een betere communicatie, beter omgaan met de
gecombineerde beperking, sociale participatie en kwaliteit van leven van deze
groep oudere volwassenen.

In dit onderzoek beogen wij een "Dual Sensory Loss-protocol* (DSL-protocol)
ontwikkelen en testen. Het protocol willen wij door middel van focusgroepen en
interviews ontwikkelen. Ergotherapeuten in Nederlandse en Vlaamse
revalidatiecentra kunnen het gebruiken bij oudere volwassenen met een
gecombineerde visus- en gehoorbeperkingen en hun naasten. Het doel van het
DSL-protocol is het goed gebruik van hoortoestellen te stimuleren en het
aanleren van het maximaal gebruik van de zintuigen en communicatie
vaardigheden.
De effectiviteit van het protocol willen we testen in een gerandomisserde
trial. Specifieke vraagstellingen in dit onderzoek zijn: (a) wat is het effect
van het gebruik van het DSL-protocol op het gebruik van hoortoestellen; en, (b)
wat is het effect van het DSL-protocol op de communicatie, omgaan met de
gecombineerde beperking, sociale participatie en kwaliteit van leven?

In een multi-center internationaal gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek
willen we het *Dual Sensory Loss-protocol* (DSL-protocol) ontwikkelen en testen.

Het DSL-protocol zal worden gebaseerd op bestaande interventies en protocollen
en zal verder ontwikkeld worden samen met professionals uit de oog- en oorzorg,
en patiënten en hun naasten. Kwalitatieve technieken zullen hiervoor worden
gebruikt, zoals focusgroepen en interviews. Een kleine pilot-studie zal worden
gedaan door ergotherapeuten om het protocol uit te proberen. In de
kwantitatieve fase zullen slechtziende volwassene (50+) met een visus <0.5 van
het beste oog uit het cliëntenbestand van het revalidatiecentrum voor
slechtzienden worden opgebeld. Er worden de cliënt enkele vragen gesteld over
zijn of gehoor. Indien de cliënt gehoorproblemen ervaart, wordt hij
geïnformeerd over het onderzoek en uitgenodigd voor deelname aan het onderzoek.
De cliënt krijgt dan informatie over het onderzoek thuisgestuurd. Vervolgens
wordt de cliënt verwezen naar een audiciën of Audiologisch centrum in de buurt,
alwaar het hoortoestel zal worden aangemeten of afgesteld.
Naar verwachting worden ca. 600 cliënten opgebeld om 100 mensen in de
gerandomiseerde gecontroleerde studie te kunnen includeren. Vier locaties van
revalidatiecentra voor slechtzienden zullen participeren in het onderzoek.
Na de baseline meting met vragenlijsten en een *spraak-in-ruis test*, zal de
cliënt worden gerandomiseerd in de interventie- of controlegroep.
Ergotherapeuten die getraind zijn in het gebruik van het DSL-protocol zullen
het protocol toepassen bij cliënten en hun naasten. In de controlegroep zal
alleen het hoortoestel worden aangemeten of afgesteld door het Audiologisch
centrum. In beide groepen wordt een baseline en na 3 maanden een vervolgmeting
gedaan.
De effecten van de interventie zullen worden geëvalueerd in termen van
hoortoestelgebruik en vaardigheden, tevredenheid met het hoortoestel,
communicatie, omgaan met de beperking, sociale participatie en kwaliteit van
leven. Aanvullend zullen kenmerken van de cliënt (leeftijd, geslacht, etc.) en
beperkingen (visus, gehoorverlies, aandoening, etc.) worden verzameld.
Verwacht wordt dat gebruik van het DSL-protocol door ergotherapeuten, die in
Nederland en België bij de revalidatiecentra voor slechtzienden werken, zal
leiden tot een toename in het gebruik van hoortoestellen. Daarnaast wordt een
verbetering in communicatie, omgaan met de beperking, sociale particpatie en
kwaliteit van leven verwacht bij ouderen met een gecombineerde visus- en
gehoorbeperking.

Ergotherapeuten die getraind zijn in het gebruik van het DSL-protocol zullen het protocol toepassen bij cliënten en hun naasten. De interventie bestaat uit een training en oefeningen in (1) het gebruik van het hoortoestel (inclusief volume afstellen, schoonhouden, batterijen verwisselen); (2) het maximaal gebruik maken van de zintuigen (m.b.v. hulpmiddelen); en (3) communicatie vaardigheden. In drie (tot hooguit vijf) sessies op het centrum of thuis, zal de ergotherapeut de cliënten deze technieken aanleren.

De belasting van het onderzoek bestaat uit de twee metingen en de
ergotherpapiebehandeling. De metingen bestaan uit een interview van 1,5 uur bij
de patiënt thuis. In dit interview worden verschillende vragenlijsten
afgenomen. Daarnaast wordt in de eerste meting wordt ook een korte gehoortest
afgenomen (spraak-in-ruis-test). Indien de patiënt is ingedeeld in de
interventiegroep, ondergaat de patiënt de behandeling volgens protocol
bestaande uit 3 tot 5 ergotherapiesessies in het revalidatiecentrum of bij de
patiënt thuis.