Vroegtijdige opsporing alcoholmisbruik en psychiatrische stoornissen bij daklozen

Het aantal dak- en thuislozen in de MO wordt geschat op 57.000 in 2006
(Voortgangsrapportage Maatschappelijke opvang van VWS, 2008). Het percentage
dak- en thuislozen met alcoholafhankelijkheid en/of een psychische stoornis is
erg hoog. Onderzoeken hebben uitgewezen dat in Utrecht en Den Haag ongeveer 20%
van de dak- en thuislozen alcoholverslaafd is (Wolf et al. 2002; Reinking &
Kroon 1998), in Zeeland 15% (Jansen et al. 2007), en in Rotterdam 32% (Van
Rooij et al. 2007). Bij deze metingen was de prevalentie voor psychische
stoornissen ook erg hoog: 30% voor depressie, en 5-15% voor psychotische
stoornissen. Slechts een beperkt aantal mensen uit deze onderzoeken bleek
echter doorverwezen te zijn naar specialistische zorg. Opgemerkt dient te
worden dat alcohol misbruik kan leiden tot lichamelijke aandoeningen,
hersenbeschadiging, en psychische, maatschappelijke en sociale problemen.
Vroegtijdige opsporing van cliënten met een alcoholprobleem zal behandeling
bespoedigen waardoor erger voorkomen wordt en de levensstandaard sterk omhoog
zal gaan. Gezien de hoge prevalentie van alcoholmisbruik en psychische
stoornissen onder dak- en thuislozen valt er dus veel winst te behalen bij een
effectief instrument voor vroege opsporing, zodat deze mensen ook inderdaad
tijdig zorg ontvangen.

Hulpverleners in de MO hebben veelal geen psychiatrische expertise en
instrumenten die zij gebruiken om psychische stoornissen vast te stellen
tijdens een intake zijn niet betrouwbaar genoeg. De MO heeft dan ook behoefte
aan een gevoelig en valide screeningsinstrument waarvan het gebruik zal leiden
tot betere doorwijzing naar specialistische zorg, o.a. binnen de GGZ. Daarbij
is het belangrijk dat deze *screener* eenvoudig en in relatief korte tijd af te
nemen is, zodat hulpverleners niet speciaal geschoold hoeven te zijn en het
instrument routinematig kan worden toegepast.

Pilotstudie
In 2006 is in een pilot studie door het IVO (Van Rooij et al. 2007) een
screener getest in Rotterdam. Deze werd getest op gevoeligheid: wanneer de
screener bij een hoog percentage cliënten correct een stoornis detecteert (hoge
sensitiviteit) en bij een hoog percentage correct geen stoornis (hoge
specificiteit) wordt gesproken van een gevoelig instrument. Voor
alcoholmisbruik bleek de screener zeer gevoelig, voor depressie en psychotische
stoornissen onvoldoende gevoelig. Dit laatste betekent dat op basis van de
screeneruitslagen voor depressie en psychotische stoornissen te weinig mensen
met die stoornissen geïdentificeerd zou worden en voor zorg doorverwezen zouden
worden. Voor depressie en psychotische stoornissen willen wij met dit project
betere screener items ontwikkelen, terwijl we voor alcohol willen kijken of de
items het ook in een bredere steekproef goed doen. Dit in voorbereiding op
landelijk gebruik.

Alcoholmisbruik en -afhankelijkheid (vanaf hier: alcoholmisbruik), en
psychische problemen komen veel voor bij dak- en thuislozen. Helaas wordt maar
een klein gedeelte van deze groep doorverwezen naar de juiste zorg. Vroege
opsporing van alcoholmisbruik en psychische stoornissen is belangrijk om
gerichte behandeling te kunnen bieden en verergering van de bestaande problemen
te voorkomen. In het voorgestelde onderzoek willen we een eenvoudige, korte en
valide vragenlijst ontwikkelen om alcoholmisbruik en enkele veel voorkomende en
goed te behandelen psychiatrische stoornissen te meten. Het doel is om deze
vragenlijst te implementeren in instellingen voor maatschappelijke opvang (MO),
van waaruit doorverwijzing naar GGZ of binnen de MO plaatsvindt. De zorg voor
deze groep cliënten kan hiermee in belangrijke mate verbeterd worden. De
screener zal getest worden door medewerkers uit de MO, zodat de bruikbaarheid
van de screener in de setting waarin hij uiteindelijk wordt toegepast
vastgesteld kan worden.

Na afloop van het onderzoek wordt veel aandacht besteed aan het breed
verspreiden van de screener onder verschillende instellingen in Nederland,
zodat deze instellingen effectiever kunnen doorverwijzen en hun cliënten beter
geholpen worden.

Het voorgestelde onderzoeksproject bestaat uit drie fasen waarin een screener
ontwikkeld en getest wordt. In Fase I wordt een literatuurstudie gedaan om tot
een selectie te komen van screener items die getest zullen worden in Fase II.
In de (internationale) literatuur wordt gezocht naar kortere en langere
vragenlijsten die gebruikt zijn om alcoholmisbruik, depressie en psychotische
stoornissen te meten. Specifiek zal gezocht worden naar instrumenten die zeer
kort zijn en hoog scoren op sensitiviteit en specificiteit. Op basis van de
literatuurstudie wordt een selectie van vragenlijst items gemaakt; deze
selectie vormt een instrument dat getest zal worden in Fase II van het project.
In dit instrument zullen tevens de effectieve items uit de screener van de
pilot studie (2007) meegenomen worden. In Fase III zal de bruikbaarheid van de
screener worden onderzocht door hem binnen twee MO-instellingen te testen.

Geen duidelijke risico 's. Wanneer de proefpersoon na afloop van het interview
hulp wil bij zijn/haar psychiatrische problemen, zullen we hiervoor bemiddelen
met de GGZ instellingen.