Wakker liggen om de Ziekte van Alzheimer?
Effect van slaaptekort op Alzheimer specifieke eiwitten in het hersenvocht

De ziekte van Alzheimer (ZvA) is een progressieve neurodegeneratieve ziekte van
de hersenen die leidt tot dementie. Momenteel leiden in Nederland 230.000
mensen aan deze ziekte en dit aantal zal in het jaar 2050 toegenomen zijn tot
een half miljoen. Bestaande behandelingen hebben alleen effect op de symptomen
van de ziekte maar kunnen de voortgang van de ziekte niet remmen. Om efficiënte
therapieën, gericht op behandeling in een vroeg stadium van de ziekte, te
kunnen ontwikkelen is kennis van aan de ziekte bijdragende factoren van groot
belang.
De ZvA wordt enerzijds gekarakteriseerd door verhoogde productie en verlaagde
klaring van het amyloid-beta (Aβ) eiwit in het brein, dat vervolgens neerslaat
in plaques, en anderzijds door de formatie van neurofibrillaire tangles
bestaande uit onoplosbare tau eiwitten. Hoewel veel bijdragende factoren
vastgesteld zijn, blijft het onduidelijk hoe deze neurodegeneratieve processen
veroorzaakt worden.
Een van de factoren die gerelateerd lijkt te zijn aan de ZvA is slaap. De ZvA
heeft een bewezen associatie met de verstoring van het slaap-waak ritme. Bij
patiënten met Alzheimer dementie leidt herstel van het slaap-waak ritme, door
gebruik van licht therapie en melatonine, tot een verminderde cognitieve
achteruitgang. Recent onderzoek bij muizen heeft een relatie aangetoond tussen
het slaap-waak ritme and de neerslag van Aβ in het brein. Slaapdeprivatie
leidde tot verhoogde productie en daaropvolgende neerslag van Aβ. Slaap,
daarentegen, leidde tot een duidelijke vermindering van de Aβ productie. Deze
resultaten impliceren dat slaapdeprivatie mogelijk een van de factoren is die
overproductie en neerslag van Aβ bij de ZvA veroorzaakt. Als eenzelfde relatie
tussen slaapdeprivatie en liquor Aβ concentraties kan worden aangetoond in
mensen, kan dit wijzen op slaapstoornissen als een risicofactor voor de ZvA.
Een eerdere studie, uitgevoerd op onze afdeling, toonde aan dat regelmatige
afname van liquor voor de bepaling van biomarkers voor de ZvA mogelijk is. In
de huidige studie zullen we van deze ervaring gebruik maken om liquor Aβ
concentraties te meten in relatie tot slaapdeprivatie.

Het primaire doel van deze studie is te bepalen of slaapdeprivatie in gezonde
vrijwilligers een effect heeft op de liquor concentratie van Aβ42.

Overige doelen:
-Effect van ongelimiteerde slaap op liquor Aβ42 concentraties bepalen.
-Effect van ongelimiteerde slaap en slaapdeprivatie op andere bekende ZvA
biomarkers; liquor Aβ40, t-tau en p-tau.
-Relatie tussen het slaap regulerende eiwit hypocretine en Aβ concentraties
bepalen.

Een gerandomiseerde patient controle studie in 26 gezonde, mannelijke
vrijwilligers tussen de 40 en 60 jaar oud. 13 vrijwilligers zullen de
interventie ondergaan, namelijk een nacht slaap deprivatie, terwijl de andere
13 gedurende 1 nacht ongelimiteerd mogen slapen. Zowel tijdens de
slaapdeprivatie nacht, als voor en na de controle nacht, zullen liquor Aβ
concentraties bepaald worden.
De liquor wordt afgenomen via een spinaal katheter die in de onderrug wordt in
gebracht en gedurende 20 uur aanwezig blijft.

De risico*s verbonden aan het plaatsen van een spinaal catheter zijn het lekken
van liquor langs de catheter, dubbelvouwen van catheter, hematomen, liquor
fistula, huidinfecties en infectie van catheter welke kan leiden tot
meningitis. De kans op het krijgen deze complicaties zeer klein. De typische
post spinaal hoofdpijn is de meest voorkomende complicatie, maar het risico
hierop bij een lumbaal punctie is volgens recent onderzoek in 1089 patiënten
slechts 2.6%.
Tijdens een voorgaande studie op onze afdeling waarbij gedurende 36 uur 216 ml
liquor werd afgenomen werd in 8 van de 12 proefpersonen in bepaalde mate post
spinaal hoofdpijn waargenomen. Deze was waarschijnlijk het gevolg van de
hoeveelheid liquor die werd afgenomen. De mate van hoofdpijn was wisselend maar
in alle gevallen behandelbaar met houdingsadvies en paracetamol. In de huidige
studie wordt in de interventiegroep in totaal slechts 60 ml afgenomen en in de
controle groep in totaal 36 ml, gedurende 20 uur, waardoor de kans op post
spinaal hoofdpijn aanzienlijk minder zal zijn. De slaap deprivatie zal leiden
tot oververmoeidheid.