Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen

De lijdensdruk van volwassenen met een autismespectrumstoornis (ASS) is vaak
onnodig hoog door onbehandelde comorbide angst en depressie klachten. Het
autisme zelf kenmerkt zich onder meer door beperkte wederkerige sociale
interactie, communicatie problemen en door stereotiepe patronen en beperkte
interesses. Hierdoor verloopt de wisselwerking met anderen in de omgeving
stroef. Als gevolg daarvan worden mensen met autisme van jongs af aan
geconfronteerd met onbegrip, afwijzing en te hoge verwachtingen. Door een
cumulatief effect van deze negatieve ervaringen wordt het risico op ernstige
angst en depressie klachten groter. Juist vanwege de aan autisme inherente
beperkingen om gedachten en gevoelens effectief te communiceren, wordt angst en
depressie vaak onvoldoende herkend, waardoor de klachten kunnen verergeren en
de lijdensdruk toeneemt.
Autismespectrumstoornissen gaan veel gepaard met comorbiditeit. Lugnegård
(2011) vindt dat 70% van de onderzochte volwassenen met het syndroom van
Asperger minstens één depressieve episode heeft doorgemaakt en dat 50% voldeed
aan de criteria voor een angststoornis (Lugnegård, Hallerbäck, & Gillberg,
2011). Vanwege de andere presentatie van angst en depressie bij ASS is er
waarschijnlijk sprake van onderbehandeling omdat alle symptomen aan ASS worden
toegeschreven.
Ondanks de hoge lijdensdruk die angst en stemmingsklachten met zich meebrengen,
zijn behandel methoden voor volwassenen met ASS nog nauwelijks onderzocht.
Vanuit het perspectief van de cliënt vraagt dit om studies waarin veelbelovende
interventies (zoals CGT-ASS en MBSR-ASS) systematisch worden onderzocht in een
poliklinische populatie. Om cliënten beter te kunnen informeren en adviseren
over behandelmogelijkheden is het belangrijk te onderzoeken (a) of CGT-ASS en
MBSR-ASS effectief zijn en (b) of die effectiviteit gecorreleerd is met cliënt
gebonden factoren.

Hypothesen:

Cognitierve gedragstherapie voor volwassene met ASS(CGT-ASS)
1. Het voltooien van een CGT-ASS behandeling is geassocieerd met een afname van
angst en depressieklachten bij volwassenen met ASS.
2. Het voltooien van een CGT-ASS behandeling is geassocieerd met een afname van
de lijdensdruk en een toename van het welbevinden en sociaal functioneren bij
volwassenen met ASS.
3. Het effect van CGT-ASS is positief gecorreleerd met het opleidingsniveau

Mindfulness based stress reduction voor volwassenen met ASS (MBSR-ASS):
1. Het voltooien van een MBSR-ASS behandeling is geassocieerd met een afname
van angst en depressieklachten bij volwassenen met ASS.
2. Het voltooien van een MBSR-ASS behandeling is geassocieerd met een afname
van de lijdensdruk en een toename van het welbevinden bij volwassenen met ASS.
3. Het effect van MBSR-ASS is niet gecorreleerd met het opleidingsniveau.

De centrale vraag is:
Zijn de beschreven methoden (a) cognitieve gedragstherapie (hierna: CGT-ASS)
(Schuurman, 2010) en (b) MBSR (hierna: MBSR-ASS) (Spek, 2010) effectieve
interventies om angst of depressie klachten te reduceren bij volwassenen met
ASS?
Deelvragen zijn:
A. Kunnen angst en depressie klachten bij volwassenen met ASS significant
afnemen door toepassing van een geprotocolleerde behandeling met cognitieve
gedragstherapie (CGT-ASS)?
B. Kunnen angst en depressie klachten bij volwassenen met ASS significant
afnemen door toepassing van een geprotocolleerde behandeling met MBSR
(MBSR-ASS)?
C. Neemt de lijdensdruk af en neemt het welbevinden en sociaal functioneren toe
na behandeling met CGT-ASS of MBSR-ASS?
D. Worden persoonlijke doelen gehaald na het voltooien van CGT-ASS of MBSR-ASS?
E. Zijn er cliënt gebonden factoren die een afname van klachten kunnen
voorspellen met betrekking tot CGT-ASS of MBSR-ASS?
F. Wat is de kosteneffectiviteit van beide methoden?

Het betreft een gerandomiseerd prospectief cohort onderzoek voor twee bestaande
behandelprotocollen (MBSR-ASS en CGT-ASS).

De belasting voor de proefpersonen bestaat uit het invullen van vragenlijsten.
Niet alle vragenlijsten worden iedere keer voorgelegd (zie protocol bijlage 2).
De totale belasting gedurende het onderzoek bedraagt in totaal 3 uur. Het
betreft de volgende vragenlijsten;

De mate van depressieve en angstklachten worden bepaald aan de hand van de
Nederlandse versie van de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) (Zigmond
& Snaith, 1983). De vragenlijst bevat 14 items. Invullen duurt 5-10 minuten.
De Mindful Attention Awareness Scale (MAAS) is een procesmaat voor mindfulness
en meet de frequentie van alledaagse mindfulness ervaringen (Brown & Ryan,
2003). De vragenlijst bestaat uit 15 items. Het invullen duurt 10-12 minuten
De procesmaat voor cognitieve verandering wordt gekwantificeerd door de
Irrational Beliefs Inventory (IBI). Dit is een 50 item self-report vragenlijst
Deze vragenlijst kan in 10-15 minuten worden ingevuld.
De sociale relatieschaal (SRS) is een goed gevalideerd self-report instrument
van 65 items dat autistische symptomatologie kwantificeert en bruikbaar is om
veranderingen in sociaal functioneren na een behandelinterventie te bepalen
(Constantino, et al., 2003). Het invullen duurt 15 tot 20 minuten.
De lijdensdruk wordt bepaald aan de hand van de Nederlandse vertaling van de
Global Mood Scale (GMS). Dit instrument van 10 items geeft een indicatie van
het positieve (prettig voelen, initiatief tot activiteit) en negatieve (onrust
en lijdensdruk) affect ten gevolge van gezondheidsklachten en psychische
problemen (Watson & Pennebaker, 1989). Het invullen duurt ongeveer 5 minuten.
Volwassenen met ASS maken deel uit van een heterogene groep. Door voor het
toewijzen aan een behandelconditie deelnemers hun eigen persoonlijke doelen te
laten formuleren kan het succes van een behandeling worden bepaald op
individueel niveau, zonder nadelige invloed van heterogeniteit. De mate waarin
gedurende de behandeling persoonlijke doelen worden bereikt wordt gemeten met
de Global Attainment Scale (GAS) (Kiresuk & Sherman, 1968). De GAS is een
betrouwbare en valide maat van persoonlijke verandering (Schlosser, 2004).
Therapeuten zijn blind voor de geformuleerde doelen.