Zelfmanagement en inzetbaarheid van werknemers met klachten van arm, nek en/of schouder; KANS duurzaam onder controle

Het toegenomen gebruik van de computer bij veel beroepen is de laatste decennia
gepaard gegaan met een toegenomen incidentie van pijn en symptomen in de
bovenste extremiteit bij het uitvoeren van repeterende werkzaamheden. De
laatste jaren lijkt de aandacht voor RSI of KANS (klachten van de arm, nek
en/of schouder) verminderd wat zou kunnen suggereren dat deze klachten minder
vaak voorkomen. Cijfers van de jaarlijkse Nationale Enquête
Arbeidsomstandigheden laten echter zien dat KANS nog steeds frequent voorkomen.
In 2007 en 2008 had 36,5% van de deelnemers last van nek-, schouder-, arm-,
elleboog-, pols-, of handklachten en in 2009 was dit 36,8% (Koppes et al,
2009). De prevalentie van KANS varieert tussen 5 tot 10% in de algemene
bevolking en in specifieke arbeidspopulaties is dat 22-40% (Karels, 2010).
KANS-klachten zijn hardnekkig; in een Nederlandse prospectieve cohortstudie
bleek dat 77% van de werknemers met KANS na 6 maanden follow-up nog klachten
ervaart (Karels, 2010). Van de jaarlijkse kosten (geschat op 2,1 miljard euro)
die gemoeid zijn met KANS is 962 miljoen toe te schrijven aan verzuimkosten en
808 miljoen aan verminderde arbeidsproductiviteit (TNO, 2005). Het loont daarom
de moeite te investeren in duurzame inzetbaarheid van werknemers met
(dreigende) KANS. De top-5 van sectoren waar waarschijnlijk het meest te
besparen valt zijn: gezondheidszorg, industrie, onderwijs, bouwnijverheid en
handel (TNO, 2005).

Gezien de hardnekkigheid van KANS is het de vraag of het realistisch is te
verwachten dat altijd genezing zal optreden en werknemers volledig pijnvrij
zullen worden. Bij gebrek aan voldoende effectieve interventies zullen veel
werknemers hun werk blijven uitvoeren met pijn en beperkingen wat resulteert in
een verminderd werkvermogen, een verminderde arbeidsproductiviteit
(presenteeism), een verminderd werkplezier en mogelijk in een beperkt aantal
gevallen in verzuim (absenteeism) en arbeidsongeschiktheid. Het inzetten op een
actieve copingstrategie waarbij werknemers wordt geleerd met de klachten en
beperkingen om te gaan lijkt daarom zinvol (Heemskerk et al, 2009).
Een dergelijke benadering gericht op het zelfmanagement van de werknemers is
effectief gebleken bij andere chronische aandoeningen maar is nog niet op
effectiviteit onderzocht bij KANS (Detaille et al, 2010). Bovendien kan
zelfmanagement zowel aangrijpen op fysieke als psychosociale risicofactoren.
Mede gezien het in veel gevallen chronische en intermitterende beloop van KANS
lijkt een dergelijke interventie bij uitstek geschikt om aan te bieden bij
werknemers met persisterende KANS.
In een arbeidsmarkt waarin het werken met computers voor een nog steeds
groeiend aantal werknemers en voor een steeds groter deel van de dag belangrijk
is en waarin werkdruk wordt genoemd als een belangrijke stressor, is het
voorkomen van en het omgaan met KANS van groot belang voor het duurzaam
inzetbaar houden van werknemers.

Doel van het project is inzicht te verkrijgen in de effectiviteit van een
gecombineerde interventie op de beperkingen, eigen effectiviteit en duurzame
inzetbaarheid van werknemers met KANS. Via een zelfmanagement programma *
aangevuld met een e-health programma - krijgen werknemers inzicht in de oorzaak
van de klachten en worden ze beter toegerust om zelf met de klachten om te gaan
en het risico op het voortbestaan van de klachten en verzuim te beheersen.

Het onderzoek is een gecontroleerd gerandomiseerd onderzoek waarbij werknemers
van het UMC St. Radboud (UMC) en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN)
worden toegewezen aan een zelfmanagement interventie aangevuld met een e-health
programma of aan usual care. Deelnemers wo

Er wordt een zelfmanagement interventie aangeboden waarbij gestreefd wordt naar een groepsgrootte van ca. 8-12 deelnemers. Het totale programma bestaat uit zes groepsbijeenkomsten van ieder twee en een half uur. Elke week wordt een groepsbijeenkomst gehouden. Onderwerpen zoals bijvoorbeeld omgaan met pijn, beperkingen en vermoeidheid, belasting en belastbaarheid, communicatievaardigheden, omgaan met stress, (spier)ontspanning, problemen oplossen, gebruik maken van voorzieningen, samenwerken met anderen en het inschakelen van hulp, omgaan met negatieve emoties en positief denken zullen aan de orde komen. Diverse technieken worden in de cursus gebruikt, om determinanten van gedrag te beïnvloeden. Om gedrag (blijvend) te veranderen wordt gebruik gemaakt van bewustwordingstechnieken, risicoperceptie, positieve (her)-formulering, zelf (her)evaluatie), verkrijgen van zelfvertrouwen en sociale steun, aanleren van benodigde vaardigheden, herinterpretatie van symptomen, doelen stellen, sociale vergelijking en modelvorming(Bandura 1986). Voor het stellen van doelen (SMART en in termen van gedrag geformuleerd) worden actieplannen opgesteld (Lorig et al, 2006). Per week wordt een doel geformuleerd over zelfmanagement gedrag (bijv. oefeningen doen, pauzes nemen op het werk, de leidinggevende om een hulpmiddel vragen), met daarbij een verklaring van de werknemer waarin hij/zij aangeeft hoeveel vertrouwen hij/zij heeft het doel te kunnen bereiken. Irreële doelen kunnen zo worden bijgesteld. De groepsbijeenkomsten worden aangevuld met een e-health module. Hierin worden de onderwerpen uit de zelfmanagementtraining behandeld en kunnen opdrachten gemaakt worden. Tevens kunnen deelnemers en dagboek bijhouden. Daarnaast is er extra informatie beschikbaar over zelfmanagement en over specifieke KANS onderwerpen zoals: Etiologische factoren (fysieke-, psychische- en sociale (werk)factoren), prognostische factoren, leefstijl factoren en overige beïnvloedbare factoren.

Er zijn voor zover bekend geen risico*s aan het onderzoek verbonden. Enige
belasting voor de proefpersonen is het deelnemen aan de trainingen en het
uitvoeren van huiswerkopdrachten en het invullen van de vragenlijsten.
Deelnemers aan het onderzoek krijgen een zelfmanagementtraining aangeboden en
kunnen gebruik maken van een e-health module. Deelnemers krijgen informatie en
training over de klachten en het omgaan met de klachten. De verwachting is dat
dit een positieve uitwerking zal hebben op de ervaren klachten en duurzame
inzetbaarheid hetgeen de gevraagde tijdsinspanning voor het deelnemen aan de
training, gebruik van de e-health en invullen van de vragenlijsten
rechtvaardigt.