De invloed van slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling op het functioneren in de periode na de bevalling bij vrouwen met een bipolaire stoornis

De behandeling van vrouwen met een bipolaire stoornis tijdens de zwangerschap
en in de postpartum periode is een uitdaging. Beslissingen moeten worden
genomen met betrekking tot het al dan niet nemen van psychofarmaca tijdens
zwangerschap en in de postpartumperiode, waarbij de voor- en nadelen voor
moeder en (toekomstig) kind moeten worden gewogen.

Vooral de postpartum periode is geassocieerd met een toegenomen risico op een
eerste uiting van of het verergeren van een bipolaire stoornis (Kendell et al,
1987; Leibenluft 1996, Jones et al 2002) en maternale sterfte (Jones et al
2005). In een studie van Viguera et al. (2011) ontwikkelenden 52% van de
vrouwen met bipolaire stoornis een stemmingsepisode in de postpartum periode
(479 zwangerschappen/283 vrouwen). Subsyndromale symptomen werden niet
onderzocht.
In de eerste twee weken na de bevalling is het risico op een stemmingsepisode
het grootst: 25-30% met medicatie en 70% zonder medicatie (Sitsen et al, 2011,
Yonkers et al, 2011). Hoe vaak subsyndromale symptomen vóórkomen in de
postpartum periode is niet bekend. Sterfte, veroorzaakt door een
psychiatrische ziekte (ernstige zelfverwaarlozing of zelfmoord), is het hoogst
voor vrouwen in het jaar na de bevalling (Oates 2003, Lewis et al., 2007).

Er zijn veel aanwijzingen voor een relatie tussen slaapverstoring en
stemmingsstoornissen. Een recente review suggereert dat slaapstoornissen vaak
jaren voorafgaan aan een bipolaire stemmingsepisode en dat deze een langdurige
risicofactor voor elk soort stemmingsstoornis zouden kunnen zijn (Ritter et
al., 2011).
Slaaptekort wordt wel gezien als het laatste gemeenschappelijk traject in het
begin van manie (Wehr et al., 1987) en vaak is er een temporele relatie tussen
slaapverstoring en een stemmingsverandering (Bauer et al.,) 2006. Ross et al.
(2005) beschreven de associatie tussen slaap en perinatale
stemmingsstoornissen in een review. Dit uitgebreide overzicht geeft aan dat er
een grote interactie bestaat tussen de slaap en perinatale stemmingsstoornissen
. Voorkomen of verminderen van slaapverstoring zou een kosten-effectieve
methode voor preventie en behandeling van postpartum stemmingsstoornissen zijn.
De auteurs verklaren dat onderzoeken, die in de perinatale periode zowel de
slaap als de stemming meten belangrijke informatie over de oorzaken, preventie
en behandeling van perinatale stemmingsstoornissen kunnen leveren. Er zijn
weinig studies die in detail slaapverstoringen hebben onderzocht. In een
verkennende studie (Bilzsta et al. 2010), is geen verschil in slaap-waak ritme
gevonden tussen vrouwen met bipolaire wanorde en gezonde vrouwen. Die studie
werd echter beperkt door de zeer kleine steekproef (23 patiënten versus 15
controles).

Er is een verband tussen duur en tijdstip van de bevalling en het optreden van
een postpartumpsychose (Sharma et al 2004, 2003a). Een veranderde
slaaparchitectuur (door interactie tussen psychologische, fysiologische en
biologische factoren) is wellicht de "final common pathway", waardoor
slaapgebrek uiteindelijk psychose induceert bij daarvoor kwetsbare vrouwen
(Sharma 2003b). In de verschillende richtlijnen (APA 2002; CANMAT, update 2009,
Yatham; NVvP, 2008; NICE 2006) staat geen informatie over het mogelijk belang
van bevallingen overdag (in relatie tot postpartum psychose).

Meer kennis over de invloed van slaapverstoring tijden zwangerschap en in de
perinatale periode op postpartum psychopathologie kan helpen bij het
ontwikkelen van richtlijnen voor preventie/behandeling van een postpartum
psychose en postpartum depressie bij vrouwen met een verhoogd risico.

In dit onderzoek willen we kijken of slaapverstoring tijdens de zwangerschap
en/of in de periode van de bevalling een voorspeller (risicofactor) is voor een
depressieve, (hypo)manische of psychotische verschijnselen in de postpartum
periode. Daarnaast willen we onderzoeken wat het beloop van de bipolaire
stoornis is tijdens de zwangerschap en de postpartumperiode. Zo kijken we o.a.
naar het medicatiegebruik tijdens de zwangerschap en het vóórkomen van
depressieve en (hypo)manische symptomen.
Meer kennis over de invloed van slaapverstoring tijdens zwangerschap en de
perinatale periode kan helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen voor
preventie/behandeling van een postpartum psychose en postpartum depressie bij
vrouwen met een verhoogd risico hierop.
De hypothese is dat

primaire vraagstelling
-is slaapverstoring tijdens de zwangerschap en/of in de periode rondom de
bevalling een voorspeller is voor psychiatrische problematiek in de postpartum
periode?
-zijn andere psychiatrische symptomen (dan slaapverstoring), syndromaal of
subsyndromaal tijdens zwangerschap een voorspeller van postpartum
psychopathologie

secundaire vraagstelling
-is het gebruik van psychofarmaca tijdens de zwangerschap geassocieerd met een
verminderd risico op postpartum psychopathologie?
-is een bevalling overdag geassocieerd met een verminderd risico op postpartum
psychopathologie?
-is screening tijdens de zwangerschap met de Edinburgh Postnatal Depression
Scale een voorspeller voor postpartum psychopathologie in een populatie van
zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis?
-voorspelt geïsoleerde slaapverstoring vroeg in de zwangerschap het optreden
van subsyndromale stemmingsklachten of syndromale stemmingsepisoden later in de
zwangerschap?

het onderzoek is een prospectief, observationele, naturalistische onderzoek
zonder interventies

Patiënten zullen een extra afspraak/visite krijgen bij inclusie in het
onderzoek. Zij zullen dagelijks een stemmingsdagboek (Lifechart) bijhouden via
internet gedurende het gehele onderzoek (bij een deel van de patiënten is dit
waarschijnlijk al onderdeel van routine monitoring in de behandeling).
In week 13 en 26 van de zwangerschap en van week 38 van de zwangerschap tot 4
weken na de bevalling en in week 12 postpartum zullen zij een aantal
vragenlijsten invullen. In week 13 en 26 van de zwangerschap en van week 38 van
de zwangerschap tot 4 weken na de bevalling zullen de deelneemsters een
actimeter dragen.
Psychiatrische en medische behandeling zal gegeven worden zoals te doen
gebruikelijk. Het onderzoek behelst geen additionele risico's voor de
deelneemster en haar (toekomstige) kind.