Het effect van een interne versus externe focus van aandacht op de uitvoering van een simpele beenbeweging tijdens single- en dubbeltaak condities bij patïenten met niet-aangeboren hersenletsel

Veel patiënten met niet-aangeboren hersenletsel ondervinden problemen met het
uitvoeren van twee (of meerdere) taken tegelijk, zogenaamde dubbeltaken. Een
beroemd voorbeeld is dat iemand langzamer gaat wandelen als hij/zij een gesprek
voert, of andersom. Dit kan grote invloed hebben op hun dagelijks functioneren
en kwaliteit van leven. Interventies gericht op het verbeteren van
dubbeltaakprestatie zijn dus hard nodig.

Indien een persoon twee taken tegelijk uitvoert treedt verslechtering van de
uitvoering van een (of beide) taken op indien de capaciteit van het
werkgeheugen overbelast wordt. Deze zogenaamde dubbeltaakinterferentie kan
worden verminderd door de mate van automatisering van een (of beide) taken te
verhogen, waardoor de belasting van het werkgeheugen verlaagd wordt. Met
betrekking tot motorische taken kan het veranderen van aandachtsfocus dit
bewerkstelligen: focussen op de effecten van een beweging (een externe focus)
faciliteert automatische bewegingscontrole, terwijl het focussen op
bewegingsuitvoering (een interne focus) juist leidt tot bewust gecontroleerde
en dus niet-geautomatiseerde bewegingen (zie: Wulf, 2007). De positieve
effecten van een externe focus zijn vaak aangetoond bij gezonde proefpersonen,
maar op een enkele studie na niet bij patiënten met niet-aangeboren
hersenletsel. Het effect op dubbeltaakprestatie is bovendien nog helemaal niet
bekend bij deze patiëntengroep.

Het doel van het onderzoek is om te onderzoeken of het manipuleren van
aandachtsfocus single- en dubbeltaakprestatie kan verbeteren bij NAH patiënten.
Daarnaast wordt onderzocht in welke mate de effecten van aandachtsfocus op
prestatie beïnvloed worden door de tijd die is verstreken sinds het oplopen van
het hersenletsel en de locatie daarvan.

Het secundaire doel van dit onderzoek is om te bepalen of een externe focus bij
deze patiënten leidt tot een hogere automatisering van bewegen.

Het tertiaire doel is om te onderzoeken in welke mate bepaalde aspecten van het
motorisch en cognitief functioneren de effecten van aandachtsfocus op de
prestatie beïnvloeden.

Het onderzoek bestaat uit een gecombineerd gerandomiseerd cross-sectioneel
(deel A) en een kort longitudinaal deel (deel B).
In deel A worden een recente patiëntengroep met niet-aangeboren hersenletsel,
een chronische patiëntengroep met niet-aangeboren hersenletsel, en een controle
groep bestaande uit gezonde 'age-matched' deelnemers geïncludeerd. Deze groepen
worden vergeleken wat betreft de effecten van aandachtsfocus op motorische en
motorisch-cognitieve dubbeltaakprestatie. De procedure staat hieronder
beschreven. In deel B wordt de recente patiëntengroep en de gezonde
controlegroep nogmaals gemeten, met dezelfde procedure als in deel A, een half
jaar na het afronden van deel A.

Deel A.

Proefpersonen worden gevraagd een motorische taak uit te voeren: het
afwisselend buigen en strekken van hun been op een comfortabel ritme gedurende
1 minuut. Aandachtsfocus wordt geïnstrueerd met gestandaardiseerde instructies.
Dit wordt voor elke trial door de proefleider gedaan. Daarnaast wordt er in
iets meer dan de helft van de trials een extra taak opgelegd. Er zijn twee
soorten taken die worden getest:
1) een letter fluency taak, waarbij zoveel mogelijk woorden moeten worden
opgenoemd die beginnen met een geïnstrueerde letter
2) een auditieve herkenningstaak, waarbij deelnemers zo snel mogelijk moeten
reageren (door 'ja' te zeggen) op een target stimulus, maar niet op andere
auditieve stimuli.

Procedure:
Alle deelnemers worden op de eerste dag neuropsychologisch getest en vullen de
Movement Specific Reinvestment Scale in. Patiënten worden daarnaast ook
motorisch getest op dag 1.

Op de tweede meetdag wordt voor beide benen de beenbeweging een keer uitgevoerd
zonder specifieke focus van aandacht, als baseline meting. Daarnaast wordt
baseline performance op de letter fluency taak en de auditieve herkenningstaak
gemeten. Hierna wordt de beenbeweging zes keer uitgevoerd met het ene been, de
eerste twee trials zonder extra taak, twee trials tegelijk met de letter
fluency taak, en twee trials tegelijk met de auditieve herkenningstaak. Tussen
de trials zitten in ieder geval drie minuten rust, maar mogelijk meer als de
deelnemer aangeeft daar behoefte aan te hebben. Na de eerste zes trials is er
tien minuten rust, waarna de procedure wordt herhaald met het andere been. Alle
trials op deze meetdag worden met ofwel een interne, ofwel een externe focus
uitgevoerd. De Movement Specific Reinvestment Scale zal opnieuw worden
afgenomen op dag 2 om de hertest-betrouwbaarheid te controleren.

Op de derde meetdag wordt de procedure van dag twee opnieuw gevolgd, maar
deelnemers krijgen de andere focus van aandacht geïnstrueerd.

Volgorde van meten:
Proefpersonen kunnen in vier verschillende volgordes getest worden (zie pagina
33 voor schematische weergave van het protocol). Zo is het gebalanceerd voor de
hele groep of een deelnemer de 12 trials op de tweede meetdag uitvoert met een
externe of interne focus. Daarnaast is het gebalanceerd of deelnemers eerst 6
trials met het dominante/minst-aangedane been uitvoeren, danwel met het
niet-dominante/paretische been.

De interventie in de studie is het manipuleren van aandacht. Deze is voor elke persoon hetzelfde, enkel de volgorde kan verschillen. Proefpersonen worden geïnstrueerd om ofwel te focussen op het plaatsten van hun voet voor- en achter een lijn op de grond (externe focus), ofwel te focussen op het afwisselend buigen en strekken van hun been (interne focus).

De extra risico's die dit experiment met zich meebrengen zijn verwaarloosbaar.
Het experiment behelst alledaagse handelingen waar de deelnemers geruime
ervaring mee hebben en die op een lage intensiteit worden uitgevoerd, met een
ruime hoeveelheid rust tussen de trials. Eventuele schade door vermoeidheid of
gevaarlijke situaties zijn dan ook vrijwel uitgesloten, ook aangezien de
proefleider continu in de ruimte aanwezig is en de veiligheid monitort. De lage
intensiteit van de experimentele taken resulteert dan ook in een lage fysieke
en psychische belasting van de patiënten, en een verwaarloosbaar klein risico
voor de deelnemers op ongewenste effecten.