Effectiviteit van een op mindfulness gebaseerde stressreductie interventie op psychisch welbevinden bij hartrevalidatie patiënten.

Hart- en vaatziekten als gevolg van atherosclerose vormen de belangrijkste
oorzaak van morbiditeit en sterfte in Nederland (Hollander, de, Hoeymans,
Melse, Oers, van, Polder, 2006; Vaartjes, Peters, Dis, van, Bots, 2007). Uit
onderzoek is gebleken dat het hebben van een dergelijke chronische somatische
aandoening veelal gepaard gaat met een somatische belasting (Pool, Heuvel,
Ranchor & Sanderman, 2004). Het ervaren van angstgevoelens en een depressieve
stemming leiden op hun beurt weer tot een verhoogd risico op cardiovasculaire
aandoeningen. Het is dan ook van groot belang om onderzoek te doen naar
interventies die de negatieve psychologische gevolgen van cardiovasculaire
aandoeningen, zoals stress, angst en een depressieve stemming, verminderen.
Heart-focused anxiety (HFA) wordt gedefinieerd als: een
specifieke angst voor hartgerelateerde stimuli en sensaties vanwege de
verwachte negatieve consequenties (Hoyer et al., 2008). Eerder onderzoek
veronderstelt dat HFA significant gecorreleerd is met hogere mate van angst en
depressie en een lagere gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven onder
patiënten die een hartoperatie moesten ondergaan (Ong, Nolan, Ivine & Kovacs,
2011). Patiënten met HFA raadplegen hun artsen vaker en vereisen vaker
lichamelijke onderzoeken om te bevestigen dat alles in orde is. Behandeling van
HFA zou kunnen helpen om overdadig gebruik van zorg en gezondheidskosten te
verminderen (Fischer et al., 2012).
Nykli*ek en Kuijpers (2008) hebben gevonden dat een op mindfulness
gebaseerde stress reducerende interventie (MBSR) kan leiden tot een
vermindering in subjectief ervaren stress en vitale uitputting en een toename
in positief affect en kwaliteit van leven. Uit eerder onderzoek is gebleken dat
deze relatief nieuwe interventie ook bij patiënten met cardiovasculaire
aandoeningen een vermindering in depressieve klachten en angst tot gevolg heeft
(Tacon, McComb, Caldera, Randloph, 2003). Binnen mindfulness staat het
niet-oordelend observeren van interne (proprioceptieve, psychologische) en
externe stimuli centraal. Er wordt gestreefd naar een situatie waarin gedrag,
gedachten en gevoelens bewust worden en dat deze geaccepteerd worden. Door
middel van meditatietechnieken wordt aangeleerd dat gedachten en gevoelens
worden herkend als slechts mentale gebeurtenissen in plaats van aspecten van
het zelf of als juiste refelcties van de werkelijkheid. Door afstand te nemen
van deze gedachten en gevoelens wordt voorkomen dat men verstrikt raakt in een
spiraal van negatieve gedachten en stress. MBSR wordt aangeboden in acht tot
tien groepsbijeenkomsten waarbij zowel psycho-educatie als het oefenen van
vaardigheden en huiswerkopdrachten aan bod komen (Baer, 2003; Bishop, 2002).
*Psychological Mindedness* (PM) is mogelijk een bepalende factor voor
de effectiviteit van MBSR. PM betreft het bewustzijn en begrijpen van
psychologische processen als gedachten, gevoelens en gedrag (Beitel, Ferrer &
Cecero, 2005). Brown en Ryan (2003) hebben gevonden dat PM en mindfulness
gemiddeld correleren. Naast PM is de effectiviteit van MBSR mogelijk ook
afhankelijk van eventuele aandachts- en concentratieproblemen en
hyperactiviteit. Immers, MBSR betreft een aandachtsgerichte therapie, waarbij
aandachtsproblemen mogelijk de uitvoeren hiervan kan bemoeilijken.
Sinds oktober 2010 wordt in het Catharina-ziekenhuis een
hartrevalidatie programma aangeboden aan patiënten met diverse hart- en
vaatziekten. Het is van groot belang om de effectiviteit van MBSR op het
psychisch welbevinden bij patiënten die deelnemen aan de hartrevalidatie te
onderzoeken om op deze manier de zorg in de toekomst te kunnen verbeteren. Het
betreft hier namelijk een groep die doorgaans veel psychologische klachten als
stress en angst rapporteren. Bovendien wordt verwacht dat deze effectiviteit
(deels) afhankelijk is van verschillende factoren, wetende PM en
aandachtsproblemen en hyperactiviteit en negatieve affectiviteit. Om deze
hypothese te toetsen, dient hier in het specifiek naar gekeken te worden.
Wanneer dit het geval is, kan de zorg voor deze populatie in de toekomst
namelijk nog meer patiëntgericht opgesteld worden.

Doelstelling van dit onderzoek is het evalueren van de effectiviteit van een op
mindfulness gebaseerde stressreductie interventie op het psychologisch
welbevinden bij patiënten die deelnemen aan de hartrevalidatie. Ten tweede
wordt gekeken naar psychologische factoren die mogelijk invloed hebben op de
effectiviteit van deze interventie. Op deze manier kan de zorg in het vervolg
verbeterd worden en meer patiëntgericht ingevuld worden.

Patiënten worden bij deelname aan de informatiemodule, welke ook deel uitmaakt
van de hartrevalidatie, mondeling geïnformeerd over de cursus en gekoppeld
onderzoek. Hierbij wordt benadrukt dat ook patiënten die niet deelnemen aan de
cursus deel kunnen nemen aan het onderzoek om de effectiviteit zo goed mogelijk
te kunnen bepalen. Daarnaast ontvangen zij een brief met verdere informatie
over de cursus en het onderzoek. Hierbij zit tevens een antwoordstrook waarop
patiënten aan kunnen geven of ze geïnteresseerd zijn in deelname.

Deelname aan het onderzoek bestaat uit het invullen van diverse vragenlijsten,
waarin onder andere vragen over angst, kwaliteit van leven en
persoonlijkheidskenmerken aan bod komen. Personen die deelnemen aan het
onderzoek zullen voor aanvang van de cursus, na afloop van de cursus en een
jaar erna een aantal vragenlijsten ontvangen met de vraag deze ingevuld te
retourneren in een bijgevoegde portvrije envelop.

Het betreft een gecontroleerde en quasi-experimentele studie met twee groepen
(patiënten die wel deelnemen aan de cursus en patiënten die niet deelnemen aan
de cursus) en met herhaalde metingen.

De toegepaste interventie is een op mindfulness gebaseerde stressreductie interventie. Deze is gebaseerd op het Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) programma. Het betreft het aanleren van open en oordeelvrij aandacht richten op wat er zich zoals van moment tot moment voordoet. De aangepaste, minder intensieve, interventie zoals aangeboden in het onderzoek zal bestaan uit vier wekelijkse bijeenkomsten van 1,5 uur met als laatste bijeenkomst een evaluatiebijeenkomst. De interventie zal in groepen worden aangeboden van 4 tot 6 personen. Deze groepen zullen worden begeleid door een klinisch psycholoog-psychotherapeut die ervaring heeft met aandachts- en meditatietrainingen. Het is een actieve cursus waarbij oefeningen worden gedaan om meer bewust te worden van gevoelens en ervaringen. Ook wordt uitleg gegeven over de werking van aandacht, emoties en denken.

De interventie is een reeds eerder toegepaste en onderzochte milde
aandachtsgerichte interventie (minfulness) zonder aanwijsbare risico's. Op drie
meetmomenten, namelijk voorafgaande aan het hartrevalidatie programma, na
afloop van de stressreductie interventie en een jaar na afloop van deze
interventie (146 items in totaal).