Vervagen van traumatische herinneringen, een fMRI studie bij PTSS

De kans op een posttraumatische stress stoornis (PTSS) na een traumatische
ervaring is ongeveer 9-18%. Kenmerkend zijn de opdringerige levendige
herinneringen aan de gebeurtenis (bijv. flashbacks overdag en nachtmerries),
die heftige emoties oproepen. De vraag is hoe deze levendige herinneringen
behandeld kunnen worden.
Eye Movement Reprocessing and Desensitization (EMDR) is een effectieve
behandelmethode voor PTSS. Tijdens EMDR haalt een patiënt de herinnering op,
terwijl deze gelijktijdig oogbewegingen uitvoert. Uit onderzoeken van o.a. M.
van den Hout en I.M. Engelhart, blijkt dat oogbewegingen tijdens ophalen van
een nare herinnering de levendigheid en emotionaliteit ervan inderdaad
verminderen in vergelijking met het alleen ophalen van de herinnering. Het is
echter onduidelijk waarom oogbewegingen effectief zijn, en hierover is in de
wetenschap
veel discussie.
Recente bevindingen geven nieuwe aanknopingspunten voor de mechanismen die
hierbij een rol kunnen spelen. Zij ondersteunen de *werkgeheugen-theorie*, die
veronderstelt dat het doen van een duale taak (oogbewegingen) en het ophalen
van de herinnering beide werkgeheugen-capaciteit in beslag nemen, waardoor de
herinnering minder levendig en/of emotioneel kan worden opgehaald. Het
afgevlakte beeld wordt vervolgens minder levendig/ emotioneel opgeslagen in het
lange-termijn geheugen. Echter, een belangrijke beperking van eerdere
onderzoeken is dat zij gebaseerd zijn op de - mogelijk vertekende - subjectieve
rapportage van levendigheid en emotionaliteit van beelden. Herhaling van dit
type onderzoek met objectievere maten zoals hersenactiviteit is daarom gewenst.
De resultaten van dit onderzoek dragen bij aan het vinden van een verklaring
waarom het doen van oogbewegingen tijdens het ophalen van traumatische
herinneringen effectief is. Dit kan ervoor zorgen dat duidelijker wordt voor
welke patiënten EMDR een geschikte behandelmethode is, en hoe EMDR het beste
kan worden toegepast. Bovendien verwachten we dat de resultaten belangrijke
wetenschappelijke inzichten zullen geven in de neurobiologische mechanismen
betrokken bij het opslaan en afvlakken van traumatische herinneringen.

Het doel van deze studie is om na te gaan of de effecten van EMDR gepaard gaan
met veranderingen in de hersengebieden die betrokken zijn bij het ophalen van
emotionele geheugenbeelden en herinneringen. Specifiek zal worden onderzocht in
hoeverre het ophalen van de herinnering gecombineerd met oogbewegingen
samengaat met een verminderde activatie in hersengebieden die betrokken zijn
bij visuele inbeelding en bij de angstrespons (amygdala), een verminderde
koppeling tussen de visuele gebieden en de amygdala en een toegenomen activatie
in de mediale prefrontale hersengebieden (betrokken bij de emotieperceptie) in
vergelijking met het alleen ophalen van de herinnering.
Daarnaast willen we meten of het cognitieve functioneren invloed heeft op de
vermindering van de subjectieve levendigheid en emotionaliteit en de daarmee
verband houdende hersenen reacties.

Een gerandomiseerd within-subject gecontroleerd experimenteel design (cf. van
den Hout ea, 2011c gecombineerd met trauma script driven imagery, Lanius 2010))

Eye Movement Desensitization and Reprocessing is een effectieve behandelmethode voor PTSS, waarbij de patiënt de traumatische herinnering ophaalt, en tegelijkertijd horizontale oogbewegingen doet. Uit onderzoek blijkt dat de werkzaamheid van de oogbewegingen verklaard kan worden door belasting van het werkgeheugen tijdens het ophalen van nare herinneringen. Hierdoor wordt de herinnering minder levendig en emotioneel opgehaald, en minder levendig en emotioneel in het geheugen opgeslagen.

De interventie is niet-therapeutisch voor de proefpersonen. Op de dag van de
studie zullen de participanten een 60-minuten durende MRI-sessie ondergaan
waarbij ze traumatische herinneringen oproepen tijdens het uitvoeren van
oogbewegingen. Als pre en post metingen krijgen de patienten het "script-driven
imagery" (SDI) protocol. Dit protocol wordt al langer dan 20 jaar gebruikt bij
PTSS patienten (sinds de studie van Pitman ea 1987) en al bijna 15 jaar
toegapst in de scanner (sinds Lanius ea 1997) en werd goed verdragen door de
patienten. Dit protocol kan patienten ongemakkelijke gevoelens van angst en
spanning geven doordat ze hun traumatische gebeurtenissen herbeleven. Tijdens
en na de scan sessie zal steeds worden gevraagd hoe het daarmee staat
(VAS-score, debriefing). Dit wordt uitgevoerd door de primaire uitvoerder van
het onderzoek, dit is een psychiater met uitgebreide ervaring met (complexe)
PTSS patienten (Drs. K. Thomaes, psychiater). Er is een onderzoeksaasistent
aanweizg bij het scannen, die de scanner bedient, zodat de psychater haar
handen vrij heeft voor de begeleiding van de patient. De patient is al bekend
met deze psychiater door een voorbereidende sessie (een week voor het scannen
zullen de trauma scripts gemaakt worden door een psycholoog ervaren met het
maken van traumascripts samen met deze psychiater). Alle patienten zijn van
tevoren bekend met de EMDR procedure via hun eigen therapeut. SDI is
vergelijkbaar met symptoom provovatie en de hoofdonderzoekers van deze studie
hebben een jarenlange ervaring met het verrichte van symptoomprovocatie studies
in de scanner (Thomaes: vroeg getraumatiseerde patienten met PTSS en
persoonlijkheidsstoornissen, die complexer zijn dan de geincludeerde patienten
voor deze studie: 1 van de 33 had een paniekaanval; van den Heuvel bij
patienten met angst- en stemmingstoornissen: patienten hadden zelden een
paniekaanval en het kwam bij hen niet vaker voor dan bij gezonde controles)
In zijn geheel genomen, schatten we dan het risico voor de deelnemers als
verwaarloosbaar klein in.
De risico's van een MRI scan zelf zijn verwaarloosbaar klein indien
voorzorgsmaatregelen (o.a. geen metalen objecten in MRI ruimte) en
contraindicaties (o.a. metalen implantaten, zwangerschap, claustrofobie).
In een afweging van de verwaarloosbare risico's voor proefpersonen enerzijds en
de theoretische en klinische relevantie van het onderzoek anderzijds wordt het
uitvoeren van het onderzoek gerechtvaardigd geacht.