Het effect van Eye Movement Desensitization and Reprocessing op psychose: een multiple baseline studie.

Psychose wordt gekenmerkt door wanen, hallucinaties, desorganisatie en catatoon
gedrag (American Psychiatric Association, 1994). Het wordt gezien als een
ernstige aandoening en beleefd als invaliderend en stigmatiserend (Dinos,
Stevens, Serfaty, Weich, & King, 2004). Slechts ongeveer 16-37% van de mensen
die lijden aan schizofrenie herstelt volledig. Voor andere psychotische
stoornissen, ligt het herstelpercentage iets hoger (Harrison et al, 2001;.
Phrenos, 2010). Aangezien de impact van psychose groot is en leidt tot hoge
kosten voor zowel patiënten en hun familie, als de samenleving, zijn meer
effectieve therapeutische interventies nodig.
***************************
Trauma en psychose zijn sterk met elkaar verbonden (Morrison, Frame & Larkin,
2003). Van de mensen met een psychose geeft 50 tot 98% aan in hun leven een of
meer traumatische gebeurtenissen te hebben meegemaakt (Aas, Djurovic,
Athanasiu, Steen, Agartz, Lorentzen, et al, 2012;. Frueh, Knapp, Cusack,
Grubaugh, Sauvageot , Cousins, et al, 2005;. Goodman, Rosenberg, Mueser, Drake,
1997; Heins, Simons, Lataster, Pfeifer, Versmissen, Lardinois, et al, 2011;
Kilcommons & Morrison, 2005; review door Read, van Os, Morrisson, & Ross,
2005). Het meemaken van traumatische gebeurtenissen speelt een belangrijke rol
in de etiologie van psychose (Aas, Djurovic, Athanasiu, Steen, Agartz,
Lorentzen, et al, 2012;. Heins et al, 2011;. Goodman, Rosenberg, Mueser, Drake,
1997; Morrison , Frame & Larkin, 2003; Read, van Os, Morrisson, & Ross, 2005;
Wigman, van Winkel, Ormel, Verhulst, van Os, & Vollebergh, 2012). Blootstelling
aan ernstigere trauma*s, toegebracht met meer intentie om het slachtoffer te
kwetsen, is gerelateerd aan ernstigere symptomen en een meer negatieve uitkomst
(Arseneault, Cannon, Fisher, Polanczyk, Moffitt, Caspi, 2011; Bebbington,
Brugha, Brugha, Singleton, Farrell , Jenkins, et al, 2004;. Bentall, Wickham,
Shevlin & Varese, 2007; Galletly, van Hooff, & McFarlane, 2011;. Heins et al,
2011;. Janssen et al, 2004; review door Read, van Os, Morrison, & Ross, 2005;
Shevlin, Houston, Dorahy & Adamson, 2008).
Blootstelling aan verschillende soorten traumatische gebeurtenissen wordt
geassocieerd met verschillende psychotische symptomen (Bentall, Wickham,
Shevlin & Varese, 2007; Kilcommons & Morrison, 2005). De inhoud van positieve
symptomen lijkt gerelateerd aan specifieke ervaringen van trauma in het leven
van patiënten (Bentall, Wickham, Shevlin & Varese, 2007; Falukozi & Addington,
2012; Hardy, Fowler, Freeman, Smith, Steel, Evans, et al, 2005.; Kilcommons &
Morrison, 2005; review door Morrison, Frame & Larkin, 2003). Vaak ontstaat een
psychose na een ingrijpende gebeurtenis die stress of heftige emoties oproept
(review door Freeman & Garety, 2003; Romme & Escher, 1989; Slade, 1972, 1973).
Het ervaren van de symptomen van psychose, en ervaringen tijdens de behandeling
op zich kunnen ook traumatiserend zijn (Shaw, McFarlane & Bookless 1997;
Bendall, McGory & Krstev, 2006; Frueh et al., 2005). Positieve symptomen
(hallucinaties en wanen) in het bijzonder lijken een grote invloed te hebben
(Bendall, McGory & Krstev, 2006).
Veel clinici behandelen de impact van traumatische gebeurtenissen niet wanneer
een patiënt een psychotische stoornis heeft. Toonaangevende onderzoekers
adviseren clinici juist om actief te vragen naar traumatische ervaringen bij
patiënten met psychotische symptomen (Bendall, Alvarez-Jimenez, Nelson &
McGorry 2013; Read, Hammersley, & Rudegeair, 2007; Read, van Os, Morrisson, &
Ross, 2005) en deze ervaringen indien nodig te behandelen (Bendall, et al.,
2013).
EMDR is een van de eerste-keuze behandelingen voor PTSS (Trimbos, 2009; WHO
2013). In EMDR therapie wordt het op dit moment meest verontrustende beeld van
een herinnering opgeroepen, gevolgd door het maken van oogbewegingen (De Jongh
& ten Broeke, 2011; De Jongh & ten Broeke, 2009a). Door EMDR wordt het nare
geheugenbeeld minder levendig en minder emotioneel en wordt vervolgens
opgeslagen op een nieuwe manier (van den Hout & Engelhardt, 2011; De Jongh et
al, 2013.). Negatieve cognities verbonden aan de herinnering verliezen
geloofwaardigheid en tegengestelde positieve cognities worden meer
geloofwaardig (De Jongh & ten Broeke, 2011; De Jongh & ten Broeke, 2009a).
De eerste resultaten van de toepassing van EMDR voor PTSS bij patiënten met
psychotische klachten in Nederland (T-TIP, treating trauma in psychosis) laten
positieve resultaten zien (van den Berg & Van der Gaag, 2012; de Bont, van
Minnen & De Jongh, 2013 ). Enkele van de resultaten wijzen erop dat
psychotische symptomen, met name hallucinaties, eveneens kunnen verbeteren na
de behandeling van een PTSS (van den Berg & Van der Gaag, 2012; McGoldrick,
Begum & Brown, 2008). Klinische ervaringen en beperkt onderzoek suggereren dat
EMDR ook effectief is bij de behandeling van psychotische symptomen (van den
Berg, van der Vleugel, Staring, de Bont, & De Jongh, 2013).
Op basis van bovengenoemde onderzoeken lijkt EMDR een geschikte interventie
voor patiënten met psychotische symptomen zonder PTSS. Hallucinaties zijn vaak
gerelateerd aan traumatische ervaringen in het leven van mensen (Hardy et al.,
2005). Bovendien zijn er aanwijzingen dat EMDR met succes kan worden toegepast
met een focus op de traumatische herinneringen verbonden aan deze ervaringen
(van den Berg et al., 2013).

In deze studie wordt de effectiviteit van EMDR bij de behandeling van psychose
bij patiënten zonder PTSS onderzocht. Primair doel van deze studie is een
eerste verkenning van de werkzaamheid van EMDR in de vermindering van
psychotische symptomen, ervaren kracht van de stemmen, en negatieve cognities
gerelateerd aan stemmen, bij patiënten die niet voldoen aan de criteria van een
posttraumatische stress-stoornis (PTSS). Deze studie heeft als doel een
bijdrage te leveren aan het ontwikkelingsmodel en de mogelijke traumatische
oorsprong van psychose, en hoe EMDR hierop kan aangrijpen. Onderzoekshypothese
is dat de ernst van de psychotische symptomen door behandeling met EMDR wordt
verminderd. Ook wordt verondersteld dat negatieve cognities geassocieerd met
psychotische symptomen na de therapie minder geloofwaardig worden en dat de
waargenomen kracht van de stemmen afneemt.

De huidige studie is een multiple baseline design, de start van de behandeling
(EMDR-therapie) worden gerandomiseerd over de duur van de baseline.

Patiënten ontvangen een maximum van negen sessies EMDR-behandeling van 90 minuten. Voor elke patiënt wordt een casus-conceptualisatie opgesteld op basis van de Two Method Approach (De Jongh & ten Broeke, 2011; De Jongh, Ten Broeke, & Meijer, 2010), goedgekeurd door zowel een erkende supervisor van de Vereniging EMDR Nederland en een expert op gebied van psychose. Na de keuze van de relevante herinneringen wordt de standaard EMDR-procedure toegepast (De Jongh & ten Broeke, 2003) zoals aangepast naar het Nederlands vanuit Shapiro's werk (1995). (Zie Achtergrond voor meer informatie over EMDR-therapie.)

Eye Movement Desensitization and Reprocessing is een veilige en wijdverspreide
therapeutische interventie, die door heel Nederland wordt toegepast. De eerste
resultaten van de toepassing van EMDR bij PTSS bij patiënten met psychose in
Nederland (T-TIP, treating trauma in psychosis) laten positieve uitkomsten
zien, met minder risico's voor cliënten in de behandelingsconditie dan voor
cliënten in de wachtlijst-conditie (van den Berg & van der Gaag, 2012; de Bont,
van Minnen & De Jongh, 2013). Enkele van de resultaten wijzen erop dat
psychotische symptomen, met name hallucinaties, kunnen verbeteren na
behandeling van PTSS (van den Berg & Van der Gaag, 2012; McGoldrick, Begum &
Brown, 2008). Klinische ervaringen duiden erop dat EMDR ook effectief is bij de
behandeling van psychotische symptomen bij patiënten zonder PTSS (van den Berg,
van der Vleugel, Staring, de Bont, & De Jongh, 2013). Op basis van deze recente
onderzoeksresultaten en inzichten, kan EMDR worden beschouwd als een veilige
interventie voor psychotische patiënten en good clinical practice bij patiënten
met een psychose zonder PTSS. Op basis van uitgebreide klinische ervaringen,
lijkt het waarschijnlijk dat ten minste een deel van de patiënten in deze
studie zal profiteren van de therapie.
De belasting voor patiënten in deze studie is aanvaardbaar. Zij dienen het
FACT-team te bezoeken om wekelijks vragenlijsten in te vullen. Het invullen van
de vragenlijsten duurt ongeveer 10 minuten per week, gedurende maximaal 26
weken (afhankelijk van de duur van de baseline), en ongeveer 350 minuten in
totaal. Dit wordt gecombineerd met de therapie vanaf de start van de
behandeling en op andere momenten zoveel mogelijk met andere activiteiten en
afspraken op de locatie.
De belasting voor patiënten in de eerder genoemde studies was aanzienlijk
groter dan in de voorgestelde studie (de Bont, van den Berg, van der Vleugel,
de Roos, Mulder, Becker, et al, 2013;. De Bont, van Minnen & de Jongh, 2013).
Patiënten worden uitgebreid geïnformeerd voordat ze akkoord gaan met deelname.
(Zie voor meer informatie "aanvullende opmerkingen".)