De effectiviteit van radiotherapie op artrose van de hand en knie

Artrose is de meest voorkomende vorm van gewrichtsziekte en wordt
gekarakteriseerd door een disbalans in afbraak en opbouw van kraakbeen,
botveranderingen en ontsteking van het synovium. De gewrichten die het vaakst
zijn aangedaan zijn de knie, heup en handgewrichten. Medicamenteuze
(pijnstilling) en niet-medicamenteuze behandelopties (educatie, oefentherapie,
gewichtsreductie) zijn gericht op het verbeteren van zelfmanagement en het
verminderen van symptomen (pijn en functionele beperkingen). Deze
behandelvormen zijn bij een groot deel van de patiënten niet effectief.
Klinische studies in Duitsland en Oost-Europa laten positieve effecten van
radiotherapie in lage dosis zien. Deze therapie wordt veel toegepast in deze
landen. Lage dosis radiotherapie zou dus een interessant alternatief zijn voor
die mensen met artrose van de handen of knieën bij wie niet-chirurgische
interventies onvoldoende effectief zijn en bij een chirurgische interventie
(nog) geen behandeloptie is.

Dit onderzoek richt zich op de potentiële rol van lage dosis radiotherapie,
gedoseerd op 6 Gy, in de behandeling van artrose.
Primaire doel:
Het bestuderen van het effect van lage dosis radiotherapie op pijn en functie
in artrose van de hand en knie.

Secundaire doel:
Het bestuderen van het effect van lage dosis radiotherapie op
ontstekingskenmerken in artrose van de hand en knie.

Het voorstel bestaat uit twee deelstudies, beide met een gerandomiseerd, dubbel
blind, sham-gecontroleerd design; een voor handartrose en een voor knieartrose.
Beide studies hebben het zelfde design, de zelfde interventie, uitkomstmaten en
tijdlijn. Patiënten met artrose bij wie conservatieve behandelingen
onvoldoende effect hebben gesorteerd worden door hun reumatoloog uitgenodigd
deel te nemen aan de studie. Na baseline-metingen worden de patiënten
willekeurig toegewezen aan de experimentele interventie (lage dosis
radiotherapie, 6 fracties in 2 weken) of de controle-interventie (sham
radiotherapie, 6 fracties in 2 weken). Objectieve metingen (gewrichtsscores en
echografie om ontstekingsparameters te meten) op baseline en 14 weken na
baseline worden uitgevoerd door een geblindeerde meter. Vragenlijsten worden
afgenomen op baseline en in week 6, 10, 14, 26 en 54.

De experimentele behandeling bestaat uit externe radiotherapie met een totale dosis van 6 Gy. Deze totale dosis wordt toegepast in 6 fracties van 1 Gy, verspreid over 2 weken, volgens de 2002 consensus guide lines voor radiotherapie van niet-maligne aandoeningen (Micke 2002). Voor de eerste fractie wordt toegediend wordt de exacte locatie van bestraling, met behulp van een CT-scan, gemarkeerd door een getrainde radiotherapeutisch laborant. De interventie wordt beperkt tot de index-knie voor knieartrose en de DIP's, PIP's en duimbasis in handartrose. Het totale proces, inclusief instructies voor de patiënt en markering van de locatie, zal identiek zijn voor de controlegroep. Alleen zal het radiotherapeutisch apparaat in deze groep niet geactiveerd worden, zodat deze groep een sham-interventie ontvangt van 6 keer 0Gy over 2 weken. Alle patiënten zullen koptelefoons met muziek dragen tijdens de behandeling om de blindering in stand te houden. Zowel de experimentele interventie als de controle-behandeling worden uitgevoerd op de afdeling radiotherapie van het Radboudumc.

Op zichzelf is radiotherapie pijnloos. De effectieve dosis om biologische
wijzigingen te induceren (uitgedrukt in mSv) hangt af van de leeftijd en het
type weefsel en organen. Verschillende organen kunnen in meer of mindere mate
gevoelig zijn voor tumorinductie, gebaseerd op de snelheid van celdeling en de
graad van cellulaire differentiatie. Op basis van conservatieve mathematische
modellen wordt geschat dat radiotherapie met een dosis van 6 Gy voor artrose in
de knie een effectieve dosis heeft van 13 mSv en dat de attributable lifetime
risk voor een fatale tumor overeenkomt met ongeveer 0.7 per duizend patiënten,
behandeld op 50-jarige leeftijd. (0.3 per duizend patiënten, behandeld op
75-jare leeftijd) (Jansen, 2005). Ter vergelijking: de effectieve dosis van een
CT-scan van de thorax en abdomen is ongeveer 16mSv en de jaarlijkse
achtergrondstraling in Nederland is ongeveer 2 mSv. Op basis van het
weefseltype is het aannemelijk dat het risico op tumorinductie na lage dosis
radiotherapie in handartrose vergelijkbaar is aan dat bij knieartrose. Andere
potentiele serieuze bijwerkingen aan organen en grote bloedvaten zijn niet van
toepassing bij hand- en knieartrose, gezien hun perifere lokalisatie.
Desalniettemin zijn vroege en late bijwerkingen als droge huid en huidatrofie
waargenomen na radiotherapie (dosis van 30 Gy) in M. Dupytren (Betz, 2010).