De effectiviteit en onderliggende mechanismen van een psychologische behandeling voor nabestaanden van de Vliegramp Oekraïne

Op 17 juli 2014 kwamen bij de Vliegramp Oekraïne circa 300 mensen om het leven.
Acute rouwklachten zijn een te verwachten respons op het verlies van een
dierbare. Over het algemeen zijn acute rouwklachten na circa 6 maanden gedaald
tot een acceptabel niveau voor de overgrote meerderheid van nabestaanden
(Bonanno, et al., 2002; Bonanno, Wortman, & Nesse, 2004). Wanneer de
rouwklachten aanhouden of intensifiëren, kan het gedefinieerd worden als
Persisterende Complexe Rouwstoornis (PCRS) (Shear, et al., 2011). Circa 5-10 %
van nabestaanden ontwikkelen PCRS (Middleton, Raphael, Burnett, & Martinek,
1998; Prigerson, et.al., 2009). In het geval van verlies van een dierbare door
een ramp ligt dit percentage tussen de 40 en 70 % (Ghaffari-Nejad,
Ahmadi-Mousavi, Gandomkar, & Reihani-Kermani, 2006; Neria, et al., 2007). PCRS
vertoont overlap met symptomen van een Posttraumatische Stress-Stoornis (PTSS)
en depressie, maar is toch onderscheidend (Boelen, van de Schoot, van den Hout,
de Keijser & van den Bout, 2010; Prigerson, et. al., 1996).
Diverse interventies zijn ontwikkeld voor mensen die vastlopen in het
rouwproces. Echter, vele behandeleffectstudies zijn niet sterk van opzet en de
resultaten zijn inconsistent (Currier, Holland en Neimeyer, 2010). Meer gedegen
onderzoek naar behandelstudies is gewenst, zodat nabestaanden die
psychopathologie hebben ontwikkeld adequate hulp geboden kan worden.
De effectiviteit van CGT en EMDR voor behandeling van PTSS en aanverwante
stoornissen zijn bij diverse populaties onderzocht (zie bijvoorbeeld review van
Ponniah & Hollon, 2009). Voorlopige resultaten van een studie waarbij de
effectiviteit van CGT met EMDR is vergeleken tot een wachtlijstcontrolegroep
heeft aangetoond dat deze behandelcombinatie ook effectief is bij nabestaanden
van moord (van Denderen, de Keijser, & Boelen, in voorbereiding). Bij het
CGT-gedeelte van de laatstgenoemde interventie stond het bewerken van de
negatieve denkpatronen/cognities en het vermijdingsgedrag centraal. EMDR werd
ingezet om traumatische herinneringen die verband houden met het verlies te
bewerken. We vermoeden, op basis van de eerdere studies, dat de combinatie van
CGT en EMDR ook werkzaam is bij het reduceren van psychische klachten bij
nabestaanden van de Vliegramp Oekraïne.

De primaire doelstelling van dit onderzoek is het evalueren van de
effectiviteit van cognitieve gedragstherapie en eye movement disensitization
and reproccesing voor het reduceren van ernst van persisterende complexe
rouwstoornis, depressie en posttraumatische stress bij nabestaanden van de
Vliegramp Oekraïne. De secundaire doelstelling is te onderzoeken in hoeverre
het behandeleffect wordt gemedieerd door afname van maladaptieve gedachten,
vermijdingsgedrag en/of intrusieve herinneringen.

Beide doelstellingen trachten we te bereiken door het uitvoeren van een
gerandomiseerde behandelstudie, waarbij een interventie na 18 maanden groep
wordt vergeleken met een interventie na 21 maanden groep. Voorafgaand aan de
behandeling en binnen één week, 12 en 24 weken na afloop worden de deelnemers
gevraagd vragenlijsten in te vullen.

De interventie bestaat uit 8 sessies: sessie 1 is een kennismakingssessie, in sessie 2 wordt rouw in het gezin besproken. In sessie 3, 4, en 5 wordt eye movement disensitization and reproccessing (EMDR) toegepast, die duren maximaal 90 minuten. In sessie 6, 7, en 8 wordt cognitieve gedragstherapie (CGT) toegepast. Die sessies duren maximaal 45 minuten. Aan de hand van het werkboek (gebaseerd op het werkboek gebruikt in het moordonderzoek) krijgt de deelnemer psycho-educatie en wordt de deelnemer geleerd om te gaan met disfunctionele gedachten.

Het invullen van de vragenlijsten kan mogelijk belastende gedachten of
gevoelens oproepen die verband houden met het overlijden van de dierbare(n)
door de Vliegramp Oekraïne. Deelname aan de behandeling kan leiden tot een
tijdelijke verhoging van het klachtenniveau. Verschillende studies naar het
behandeleffect van CGT en/of EMDR bij traumaslachtoffers en nabestaanden
toonden aan dat de behandeling niet leidt tot verergering van het
klachtenniveau na afloop van de behandeling (Currier, Holland, & Neimeyer,
2010; Ponniah & Hollon, 2009).