Onderzoek naar de mogelijke oorzaak van het ontstaan van het primaire syndroom van Sjögren. DEHUSAPS studie

Speekselklieren van patiënten met het primaire syndroom van Sjögren (pSS)
bevatte lymfocytaire infiltraten en tonen een geleidelijke, progressieve
vermindering van de speekselproductie. Hoewel er veel onderzoek naar is gedaan,
is de oorzaak van het syndroom van Sjögren nog niet bekend. Wel is uit
onderzoek naar voren gekomen dat het epitheel van de speekselklier hier een
belangrijke rol in speelt. De epitheliale speekselkliercellen zijn het doelwit
van het autoimmuunontstekingsproces en hebben teven een immunologische functie.
Mogelijke dragen intrinsieke defecten van het klierspecifieke parenchym
wezenlijk bij aan de ontwikkeling van pSS. Dit project focust zich op dit
aspect.

Het bepalen of defecten van de stamcellen van de speekselklieren een sleutelrol
innemen in de pathogenese van pSS.
pathogenesis in pSS.

1) Het bepalen van de differentiatie, proliferatie, en apoptose kenmerken van
speeksellierstamcellen van patiënten met pSS. Dit zal worden gedaan aan de hand
van parotisspeekselklierbiopten van patiënten zonder sicca klachten (n=20),
non-pSS sicca patiënten (n=20), incomplete pSS patiënten (n=20; patiënten die
niet voldoen aan alle criteria van het syndroom van Sjögren) en patiënten met
pSS (n=20). De biopten van non-pSS sicca, incomplete pSS en pSS patiënten
zullen worden verkregen binnen de routine diagnostische setting, het controle
parotis speekselklierweefsel zal worden verkregen van patiënten bij wie in het
kader van een electieve halsklierdissectie vanwege een niet speekselkliertumor
in het hoofdhalsgebied routinematig een deel van de parotis speekselklier wordt
verwijderd.
2) Het opsporen van factoren die een rol spelen bij defecten van de
speekselklier-stamcellen van pSS patiënten. Dit wordt in eerste instantie
uitgevoerd middels transcriptoom analyse. Hiertoe zal totaal RNA worden
geëxtraheerd uit zowel salispheren (clusters gekweekte stamcellen) en
organoïden (mini-speekselkliertjes die worden opgekweekt uit
speekselklierstamcellen) van patiënten uit de verschillende categorieën. Dit
RNA wordt vervolgens gesequenced. Indien noodzakelijk kan ook het proteoom
bepaald worden door uit de salispheren en organoïden totaal eiwit te extraheren
en dit te analyseren middels massaspectrometrie.
3) Het valideren van vermoedelijke factoren die een rol spelen bij defecten in
de pSS speekselklierstamcellen. Hiertoe zal de aanwezigheid van de
verschillende factoren gevonden bij 2, alsmede de activiteit van de routes die
gebruik maken van die factoren, geanalyseerd worden in speeksel en
speekselklieren van patiënten uit de verschillende categorieën.
4) Het interfereren met factoren die betrokken zijn bij de defecten in de
speekselklierstamcellen. Door de geïsoleerde speekselklierstamcellen te
manipuleren willen we vaststellen in hoeverre de factoren die zorgdragen voor
de stamceldefecten (zie 2), inderdaad kenmerkend zijn voor pSS. De functie van
deze factoren (eiwitten) kan gemoduleerd worden met behulp van
functie-blokkerende antilichamen of chemische inhibitoren. Door genetische
manipulatie met de CRISPR-cCas9 gen technologie kunnen de genen die coderen
voor deze factoren *hersteld* worden of juist uitgeschakeld worden. Zowel
*gezonde* speekselklierstamcellen als speekselklierstamcellen van pSS patiënten
zullen daartoe gemanipuleerd worden en vervolgens in kweek vervolgd worden bij
de differentiatie tot organoïden.
5) Het vaststellen van de immunologische eigenschappen van de organoïden
afkomstig van de speekselklierstamcellen. Ten einde vast te stellen dat de
organoïden een in vitro model voor pSS als autoimmuunziekte kunnen vormen
zullen ook de immunologische eigenschappen van de speekselklierstamcellen van
de pSS patiënten bepaald worden.

Dit is een onderzoek met een zeer gering risico profiel. Het verzamelen van
speeksel gebeurt middels een niet invasieve techniek en maakt deel uit van de
toegepaste methodiek voor het routinematig verzamelen van speeksel ten behoeve
van de diagnostiek van patiënten met een verdenking op het syndroom van
Sjögren. Het parotisspeekselklierweefsel dat nodig is voor de experimenten zal
tegelijkertijd met het nemen van een routine parotisbiopt worden verkregen. Er
wordt, mede op basis van onze ervaringen met eerdere studies waarin we
herhaaldelijk een biopt uit dezelfde speekselklier hebben genomen ten behoeve
van het vaststellen van de werkzaamheid van biologicals (rituximab, abatacept)
verwacht dat het afnemen van dit extra stukje parotisweefsel niet resulteert in
een hogere morbiditeit van de routinematige diagnostische ingreep.