Effecten van multimodale behandeling bij jongeren met ADHD

Dit onderzoek betreft een explorerende observatiestudie naar het effect van
reguliere multimodale behandeling op het empathisch functioneren van jongeren
met attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) met of zonder comorbide
disruptive behavior disorder (DBD). Empathie, oftewel het vermogen je te kunnen
verplaatsen in de gedachten en gevoelens van anderen, speelt een belangrijke
rol in het therapeutisch proces (Allen et al., 2008). Niet alleen de
behandelaar moet empathisch zijn, ook de patiënt moet aandacht kunnen schenken
aan gedachten en gevoelens van zichzelf en anderen. Bij patiënten met een
beperkt empathisch vermogen is dit niet vanzelfsprekend.
Een gebrek aan empathie komt voor bij diverse jeugdpsychiatrische stoornissen
(Konings & van Strien, 2005), o.a. bij autismespectrumstoornissen, anorexia
nervosa, en ADHD. Een meer uitgesproken empathietekort komt voor bij DBD (ODD
of CD). Het is bij uitstek in het forensisch veld dat hulpverleners te maken
krijgen met jeugdpsychiatrische patiënten die tijdelijk of misschien meer
structureel empathisch disfunctioneren waardoor de therapeutische band niet of
moeizaam tot stand komt.
De huidige pilotstudie wordt uitgevoerd in directe samenwerking met Accare
Forensische jeugd en orthopsychiatrie (FJP) Zwolle en Deventer. Accare FJP
biedt ambulante hulp aan jongern die door hun probleemgedrag met politie en
justitie en aanraking zijn gekomen of dreigen te komen.
Bij Accare FJP worden relatief veel jongeren aangemeld met ADHD, DBD of
comorbide ADHD/DBD. Bij ernstiger vormen van ADHD wordt vaak een multimodale
behandeling voorgesteld, d.w.z. medicatie in combinatie met gedragstherapie
en/of psycho-educatie (Swaab et al., 2011). De multimodale behandeling is ook
de meest reguliere behandelvorm van ADHD met of zonder comorbide DBD bij Accare
FJP. Bij de clinici van Accare FJP bestaat de indruk dat de multimodale
behandeling bij uitstek een positieve werking heeft op het prosociaal en
empathisch functioneren van jongeren met ADHD. Empirische onderzoeksresultaten
ontbreken en de vraag is of dit het geval is bij jongeren met ADHD of alleen
bij jongeren met ADHD en comorbide DBD.
Hoewel de aanleiding voor deze pilotstudie een observatie betreft die voortkomt
uit de klinische praktijk, zijn er belangrijke theoretische en methodologische
redenen om te kijken naar de empathieversterkende effecten van een multimodale
behandeling. Theoretisch is o.a. bekend dat medicatie (methylfenidaat) inwerkt
op neurocognitieve functies, zoals aandacht en inhibitie (Hellwig-Brida et al.,
2011; Yilmaz et al., 2013), die een belangrijke rol spelen in emotieregulatie
(Eisenberg & Sulik, 2012) en daarmee ook in het empathieproces (Eisenberg,
2000). Empathie is een multidimensioneel construct met cognitieve en affectieve
componenten van empathie. In de huidige pilotstudie zal het effect van
multimodale behandeling op zowel cognitieve als affectieve componenten van
(trait&state) empathie worden geëxploreerd. Tevens (secundair) zal ook het
effect van behandeling op probleemgedrag worden geëxploreerd.


referenties:
Eisenberg, N., 2000. Emotion, regulation, and moral development. Annual Review
of Psycholy, 51, 665-697.
Eisenberg, N., & Sulik, M. (2012). Emotion-related self-regulation in children.
Teaching of Psychology, 39, 77-83.
Hellwig-Brida, S., Daseking, M., Keller, F., Petermann, F., & Goldbeck, L.
(2011). Effects of methylphenidate on intelligence and attention components in
boys with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of Child and
Adolescent Psychopharmacology, 21, 245-253.
Konings, I., & van Strien, T. (2005). Tekort aan empathie: een bruikbaar begrip
in de kinder- en jeugdpsychocpathologie? Tijdschrift voor Orthopedagogiek,
Kinderpsychiatrie en Kinderpsychologie, 30, 17-28.
Swaab, H., Bouma, A., Hendriksen, J., & Konig, C. (2011). Klinische
Kinderneuropsychologie. Amsterdam: Uitgeverij Boom.

Doel van dit onderzoek is om het effect van multimodale behandeling op het
empathisch functioneren van jongeren met ADHD, met of zonder comorbide DBD, in
het forensisch veld te exploreren. Een secundair doel is om de effecten van
multimodale behandeling op probleemgedrag te exploreren.

In deze naturalistische studie worden jongeren herhaaldelijk (6x) getest, drie
keer tijdens een controle periode (de baseline) en drie keer tijdens de
daaropvolgende behandeling. De onderzoeker heeft geen enkele invloed op de
behandeling. Tijdens elke meting worden empathievragenlijsten afgenomen bij de
jongere en zijn/haar ouders waarmee aspecten van affectieve en cognitieve trait
empathie kunnen worden bepaald, alsmede aspecten van probleem gedrag. Alleen
bij de jongere wordt daarna een computertaak afgenomen waarmee aspecten van
affectieve en cognitieve state empathie kunnen worden bepaald. Na afloop van de
zes testsessies worden de jongeren in focusgroepen geïnterviewd over hun
ervaring met de behandeling, de therapeut en het therapeutisch proces.

Dit onderzoek vraagt extra tijd van jongeren en is in die zin belastend. Er
zijn geen risico's verbonden aan dit onderzoek en jongeren worden in de
gelegenheid gebracht om ervaringen over de behandeling uit te wisselen met
anderen, wat vaak wel als prettig wordt ervaren. Dit onderzoek kan alleen met
deze jongeren worden uitgevoerd omdat we geinteresseerd zijn in de effecten van
de standaard multimodale behandeling op het empathisch functioneren van
jongeren met ADHD met of zonder DBD in het forensisch veld. Het onderzoek is
gerechtvaardigd omdat verminderde empathie vaak voorkomt bij jongeren in het
forensisch werkveld, wat een belemmerende factor kan zijn in het
behandelproces. Kennis over de effecten van de reguliere behandeling op het
empathisch functioneren is van belang om behandelsucces te kunnen vergroten.