De toegevoegde waarde van STEPPS bij patiënten met een bipolaire stoornis en instabiele persoonlijkheidskenmerken: een pilot-studie.

De prevalentie van persoonlijkheidsstoornissen bij patiënten met een bipolaire
stoornis (BS; ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd) wordt geschat
tussen de 30% en 40%. Dit betreft dan vooral persoonlijkheidsstoornissen uit
het B en C cluster en meer in het bijzonder de borderline
persoonlijkheidsstoornis (BPS). De aanwezigheid van een
persoonlijkheidsstoornis heeft een ongunstig effect op de behandelprognose van
bipolaire patiënten. In een overzichtsartikel werd beschreven dat bipolaire
patiënten met een comorbide persoonlijkheidsstoornis vaker gehospitaliseerd
zijn, meer tijd nodig hebben voordat symptomen stabiliseren, meer chronische
beperkingen hebben in het beroepsmatig en sociaal functioneren, minder
medicatietrouw zijn, vaker suïcidaal zijn en meer gebruik maken van de
geestelijke gezondheidszorg (Bieling e.a., 2007).
Disfunctionele persoonlijkheidskenmerken compliceren het beloop en de
behandeling van de bipolaire stemmingsstoornis. Het is te verwachten dat
specifieke interventies gericht op de uitingen van comorbide
persoonlijkheidsproblematiek kunnen een gunstig effect hebben op het beloop van
de bipolaire stemmingsstoornis. Dit onderzoek is met name gericht op de
kenmerken van een borderline (instabiele) persoonlijkheidsstoornis, waarvan de
uitingen overlappen met de stemmingsinstabiliteit van de bipolaire stoonis.

Er is tot nu toe nauwelijks onderzoek gedaan naar de effecten van
psychologische behandelingen bij patiënten met een bipolaire stoornis en
comorbide BPS of kenmerken van een BPS. In de Richtlijn Bipolaire Stoornissen
(Nolen e.a., 2008) zijn hierover geen aanbevelingen opgenomen.
Het doel van dit onderzoek is om de effectiviteit te toetsen van een specifiek
op uitingen van de instabiele persoonlijkheidsstoornis (BPS)gerichte
interventie (emotieregulatie training), toegevoegd aan de gebruikelijke
behandeling voor de bipolaire stoornis (BS). Afhankelijk van de bevindingen kan
dit leiden tot het ontwikkelen van een geïntegreerd behandelprotocol voor deze
specifieke doelgroep ter verbetering van het beloop van de stemmingsstoornis en
de kwaliteit van leven, en daarnaast kostenbesparing in de zin van een
verminderde zorgconsumptie op de middellange termijn.

Voor het screenen op kenmerken van de borderline persoonlijkheisdsstoornis
(BPS) bij patienten met een bipolaire stoornis (BS) zullen alle patienten die
gediagnostiseerd zijn met een BS en in behandeling zijn bij de deelnemende
centra schriftelijk gevraagt worden om de PDQ-4+ in te vullen. Respondenten die
positief scoren op de aanwezigheid van BPS worden uitgenodigd voor een
diagnostisch interview (SCID-II). De afname van de SCID-II begint met het
gedeelte betreffende de BPS. Pas als het BPS gedeelte positief is worden de
andere onderdelen betreffend andere persoonlijkheidsstoornissen afgenomen. De
diagnose BS zal middels de modules A, C en D van de MINI plus geverifieerd
worden.
Patienten met een BS en daarnaast een comorbide borderline
persoonlijkheidsstoornis of een bepaalde constellatie van borderline
persoonlijkheidskenmerken (zie hiervoor onderzoekspopulatie) zullen worden
uitgenodigd om aan de studie deel te nemen. Exclusiecriteria zijn: huidige
psychotherapeutische behandeling, ernstige manische of depressieve episoden,
suicidaliteit, intellectuele handicap en het onvoldoendet beheersen van de
Nederlandse taal. Alle patiënten worden toegewezen aan de experimentele
conditie en ontvangen daarnaast de voor hen gebruikelijke behandeling voor de
bipolaire stoornis (treatment as usual; TAU) aangevuld met de
Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis (VERS).

De VERS training is een groepsbehandeling ontwikkeld voor patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis ter verbetering van hun emotieregulatie. De training bestaat uit 20 wekelijkse bijeenkomsten van ongeveer 2,5 uur. De groepsgrootte is 8-12 patiënten. De VERS training wordt aangeboden naast de gebruikelijke individuele behandeling (TAU) en bestaat uit 4 onderdelen: psycho-educatie, emotieregulatievaardigheden, gedragsvaardigheden en emotiehanteringsplan. De training wordt gegeven door 2 trainers. Familie en andere betrokkenen worden bij de training betrokken in de vorm van een steungroep.

VERS training is een in praktijk veel toegepaste psychotherapeutische
interventie. Er zijn geen onverwachte risico's aan verbonden, en proefpersonen
kunnen rechtstreeks profiteren van de behandeling. De extra belasting van de
deelnemers (experimentele- en controlegroep)bestaat uit het ondergaan van een
diagnostisch interview en het regelmatig invullen van vragenlijsten. Beide
kunnen confronterend zijn en kosten tijd.