Stimuleren van meer bewegen bij kinderen met astma

Ongeveer 7-10% van de kinderen in Nederland heeft astma (Brunekreef B, et al.,
2002). Uit cijfers van het Nationaal Kompas Volksgezondheid wordt de diagnose
astma jaarlijks bij bijna 40.000 kinderen (0 tot 19 jaar) gesteld (Bindels et
al., 2014). Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen die vaak
aanvalsgewijs optreedt (Bindels et al., 2014). Tijdens een astma-aanval zijn
kinderen benauwd, hebben een piepende ademhaling en hoesten veel (Bindels et
al., 2014). Medicatie helpt deze astmasymptomen te verminderen. Maar ook oefen-
en fysiotherapeuten begeleiden kinderen met astma door o.a. het verbeteren van
het fysiek functioneren (conditie), het inzicht geven in de aandoening, het
aanleren van een optimale lichaamshouding en het kind (weer) onderdeel te laten
zijn van het normale leven.
Voor kinderen met astma is bewegen essentieel voor de conditie van de longen.
Bewegen versterkt de ademhalingsspieren, waardoor kinderen fitter worden.
Echter, resultaten uit meerdere onderzoeken laten zien dat kinderen met astma
50% minder bewegen dan hun gezonde leeftijdsgenootjes (Van Veldhoven et al.,
2001; Lucas et al., 2005; Williams et al., 2008; Kitsantas et al., 2000; van
der Giessen et al., 2005). Ze vinden bewegen, zoals sporten, fietsen en zwemmen
door hun ziekte niet leuk en vermijden het meedoen met bewegen in de
speelpauzes op school of tijdens de gymles (Van Veldhoven et al., 2001; Lucas
et al., 2005; Williams et al., 2008; Kitsantas et al., 2000; van der Giessen et
al., 2005). Als gevolg van de lage fysieke activiteit hebben kinderen met astma
vaak een verminderde conditie, verminderde spierkracht, verminderd mentaal
functioneren en vaker overgewicht in vergelijking met gezonde kinderen
(Vahlkvist and Pedersen, 2009; Wanrooij et al., 2014). Deze verminderde
conditie heeft negatieve gevolgen voor hun algehele gezondheid en ontwikkeling
(Wanrooij et al., 2014).
Volgens de KNGF-richtlijn *astma bij kinderen* is de algemene behandeling
doelstelling het ontwikkelen van plezier in bewegen, begeleiden van het kind in
het thuis actief zijn en het verminderen van de risicofactoren voor een
inactieve leefstijl (van der Giessen et al., 2005). Oefentherapeuten en
fysiotherapeuten die werken met kinderen met astma begeleiden deze kinderen
daarom wekelijks om o.a. hun fysieke fitheid te vergroten, hen te leren omgaan
met de ziekte astma en hen aan te leren efficiënt adem te halen tijdens het
bewegen (Zorgstandaard Astma kinderen & jongeren, 2012; van der Giessen et al.,
2005).
Behandelprogramma*s gericht op het stimuleren van bewegen tonen vaak kortdurend
positieve effecten op de fysieke fitheid (Wanrooij et al., 2014; Kotte et al.,
2014). Echter, na afloop van de behandelperiode houden kinderen het fysiek
actief zijn en het controleren van de astma niet vol. Er is nog weinig inzicht
in factoren van beweeggedrag van kinderen met astma die van invloed zijn
volhouden van dagelijks fysieke activiteit. Oefen- en fysiotherapeuten hebben
behoefte aan een duurzame manier om het plezier in bewegen bij deze kinderen te
faciliteren en hun dagelijkse fysieke activiteit te stimuleren zodat kinderen
bewegen weer leuk vinden en het een gewoonte wordt. Doel daarbij is de
*terugslag* te voorkomen en duurzaam gezond beweeggedrag te bevorderen.
In de huidige beweegprogramma*s voor kinderen met astma wordt weinig tot geen
gebruik gemaakt van digitale hulpmiddelen, zoals apps, smartwatches en
beweeggames, om beweging te stimuleren. Toch lijkt het gebruik van beweeggames
een effectieve methode om ook op de langere termijn dagelijkse fysieke
activiteit en plezier in bewegen te stimuleren (Iene Miene Media, 2016; Granic
et al., 2014).

In het SIMBA-project zal samen met kinderen met astma, hun ouders en met oefen-
en fysiotherapeuten een beweeggame worden ontwikkeld. Deze beweeggame heeft tot
doel om fysieke activiteit van kinderen met astma te verhogen, zowel op korte
als lange termijn.
Het onderzoek zal achterhalen welke belemmerende en bevorderende factoren van
beweeggedrag een rol spelen bij kinderen met astma en welke beweeggame het
beste aansluit bij de behoefte van de kinderen met astma.

Hoofdvraag
* Welke determinanten spelen een rol bij fysieke activiteit bij kinderen met
astma en hoe kunnen deze elementen worden verwerkt in een beweeggame voor deze
populatie ter stimulatie van fysieke activiteit en het vergroten van hun
astmacontrole?

Deelvragen
* Welke bevorderende en belemmerende factoren spelen een rol bij het
beweeggedrag van kinderen met astma in de leeftijd van 8-12 jaar?
* Welke van deze factoren moeten worden toegevoegd in een beweeggame om
participatie en het plezier in bewegen te bevorderen?
* Wat maakt een beweeggame mooi, nuttig en bruikbaar bij het bevorderen van
plezier in fysieke activiteit van kinderen met astma?

Design: cross-sectioneel observationeel onderzoek.

Het onderzoek kent 2 fasen.
Fase 1: de exploratiefase
Voor een goede aansluiting bij de belevingswereld van het kind en voor een
goede overdracht van kennis en motivatie tussen ouders, kind, en oefen- en
fysiotherapeuten is het belangrijk de praktijk te betrekken bij de ontwikkeling
van het product.
Voor kinderen met astma (8-12 jr) en hun ouders bestaat fase 1 van het
onderzoek uit 1 dag met een ochtend- en middagsessie (gezamelijke duur ongeveer
3 uur) waarbij gebruik wordt gemaakt van de methode *concept mapping* (Burke et
al., 2005). Met deze methode worden gedachten en bevindingen (kwalitatieve
data) verzameld en vervolgens gestructureerd en geobjectiveerd verwerkt om te
analyseren als kwantitatieve informatie. Aan het einde van de middagsessie
krijgen de deelnemers ook de ruimte om aan te geven wat zij belangrijk vinden
voor de vorm en inhoud van de beweeggame. De duur van deze activiteit is 1 uur.
Voor het kind en zijn ouder/verzorger wordt het onderzoek uitgevoerd op een
centrale locatie in de provincie Utrecht of Noord-Holland. De bijeenkomsten
zullen bij voorkeur in het weekend/ buiten schooltijd worden gepland.
Voor de oefen- en fysiotherapeuten zullen de sessies online worden aangeboden.
De therapeut beschrijft online in open velden zijn/haar suggesties over
manieren/ ideeën waarmee of waardoor een kind met astma meer zal gaan bewegen.
Als alle therapeuten hebben deelgenomen krijgen zij een groepsterugkoppeling
met de vraag de onderwerpen naar belangrijkheid te rangschikken. Ook hen wordt
gevraagd naar suggesties voor de vorm en inhoud van de beweeggame.
Fase 2: de ontwikkelfase
Tijdens de tweede fase worden stakeholders die graag nog intensiever willen
participeren in het onderzoek (kinderen, ouders en therapeuten) gevraagd deel
te nemen in een klankbordgroep. De informatie uit de bijeenkomst en de online
sessies van de therapeuten wordt samengevoegd tot meerdere beweeggame modellen
en templates. Deze klankbordgroep komt nog 2 keer bij elkaar om feedback te
geven op de beweeggame modellen en templates. Aan het einde van de tweede
bijeenkomst is er een duidelijk format voor de vorm en inhoud van de game.

Bij deelname aan fase 1 participeren de kinderen en ouders twee keer twee uur
in werkgroepen waarbij vrij mag worden gedacht over oplossingen en ideeën om
kinderen met astma (meer) te laten bewegen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van
de concept mapping procedure.

Deelname aan fase 2 zijn er twee klankbordgroep bijeenkomsten ieder met een
duur van anderhalf uur. Tijdens deze klankbordgroep bijeenkomsten geven de
kinderen feedback op de prototypen van de ontwikkelde game(s).