Onderzoek naar de ketenaanpak overgewicht bij kinderen: evaluatie van de implementatie van een integrale, lokale aanpak die de eerste lijn versterkt

In 2016 had 11% van de 4-12 jarige kinderen in *s-Hertogenbosch overgewicht.
Kinderen met overgewicht ontvangen niet altijd goed op elkaar afgestemde zorg.
Het verbeteren van integrale zorg voor kinderen met overgewicht is een
speerpunt van veel gemeentes in Nederland. In *s-Hertogenbosch is een
ketenaanpak overgewicht ontwikkeld voor kinderen van 4-12 jaar. Deze
vernieuwende aanpak is geïmplementeerd in drie wijken in *s-Hertogenbosch:
Noord, Maaspoort en Zuidoost. De aanpak stimuleert eigen regie van het gezin en
is gebaseerd op *stepped and matched care* principes. Er wordt intensief
samengewerkt tussen de 0e, 1e, 2e en 3e lijn. Jeugdverpleegkundigen van de
jeugdgezondheidszorg (JGZ) spelen een belangrijke rol in een multidisciplinair
netwerk van lokale professionals. We verwachten met de ketenaanpak overgewicht
in *s-Hertogenbosch meer kinderen en ouders te bereiken. Door beter aan te
sluit bij de wensen van ouders en optimaal gebruik te maken van een sterk
netwerk, verwachten we dat er duurzame effecten op kwaliteit van leven van het
kind ontstaan en op de eigen regie van het gezin.

Inzicht krijgen in de implementatie en effectiviteit van de ketenaanpak
overgewicht bij kinderen in *s-Hertogenbosch. Met de resultaten kunnen we de
ondersteuning aan kinderen met overgewicht en hun ouders verder optimaliseren.

Het (promotie)onderzoek loopt gedurende 2017-2020 en bestaat uit een
implementatieonderzoek en een effectonderzoek.

In het implementatieonderzoek kijken we in hoeverre de ketenaanpak overgewicht
in de drie Bossche wijken wordt uitgevoerd zoals is bedacht en beschreven (mate
van implementatie) en de factoren die daarop van invloed zijn. Daarnaast
brengen we ervaringen van professionals en ouders en het bereik en de
doorstroom van kinderen in de ketenaanpak in kaart.
Op basis van documenten over de ketenaanpak en in samenspraak met de
professionals wordt een checklist opgesteld. Aan de hand van deze checklist
*meten* we in hoeverre de jeugdverpleegkundige volgens de principes van de
ketenaanpak werkt. Bij het onderzoek naar werkzame en belemmerende factoren van
implementatie wordt gebruik gemaakt van het MIDI-model (Meetinstrument voor
Determinanten van Innovaties) (Fleuren 2012). Het gaat dan bijvoorbeeld om
kenmerken van jeugdverpleegkundigen, kenmerken van de deelnemers en kenmerken
van het lokale netwerk. Om deze kenmerken en de ervaringen van professionals in
de wijken te achterhalen vinden semi-gestructureerde interviews plaats met alle
jeugdverpleegkundigen (± 12), alle jeugdartsen (± 6), een aantal huisartsen (±
6), een aantal kinderartsen (± 2) en een aantal andere professionals (± 6)
werkzaam in de ketenaanpak overgewicht in de drie Bossche wijken. We
interviewen 10-15 ouders (zo mogelijk met kinderen) over hun ervaringen met de
begeleiding bij hun kind met overgewicht.
Om het bereik en de doorstroom van de ketenaanpak in beeld te krijgen houden we
bij hoeveel kinderen en door wie (school, huisarts of JGZ) overgewicht wordt
gesignaleerd. We tellen hoeveel kinderen door de JGZ worden begeleid, hoeveel
kinderen de begeleiding volbrengen en hoeveel kinderen uitvallen. Hiervoor
wordt door alle betrokkenen een eenvoudige registratie bijgehouden.

In het effectonderzoek worden 120 kinderen met overgewicht in de Bossche
ketenaanpak een jaar lang gevolgd en vergeleken met 60 kinderen met overgewicht
met reguliere begeleiding buiten *s-Hertogenbosch. We kijken primair naar
veranderingen in kwaliteit van leven en secundair naar veranderingen in BMI-SD,
lichamelijke activiteit, voeding, psychosociale problemen van het kind en
empowerment van ouders. Ouders vullen bij start van de begeleiding door JGZ een
digitale vragenlijst in, dit doen zij ook na ongeveer drie maanden en na
ongeveer een jaar, gekoppeld aan de contactmomenten bij de JGZ. Na een jaar
vragen we ouders naar de ontvangen begeleiding van betrokken professionals en
eventuele deelname aan bv leefstijlprogramma of andere interventies. Ook vragen
we naar hun waardering van de begeleiding door de JGZ en hun waardering van de
begeleiding in zijn geheel (ketensamenwerking). Gegevens over BMI-SD en
verwijzingen worden uit het digitale kinddossier gehaald.

Dit onderzoek kan alleen worden uitgevoerd met input van ouders en kinderen
omdat de ketenaanpak overgewicht zich richt op deze doelgroep. Deelname aan het
onderzoek is vrijwillig. Er zijn geen risico*s verbonden aan deelname. De
belasting voor ouders is voor een interview ongeveer 1 uur. Ook voor
professionals duurt een interview ongeveer 1 uur.
Het invullen van een digitale vragenlijst kost ouders ongeveer twee keer 30
minuten (baseline meting t0 en eindmeting na een jaar t2; en een keer 20
minuten (meting na 3 maanden t1). De vragenlijsten worden thuis of in de
wachtkamer ingevuld voorafgaand of na een contactmoment bij de JGZ. De JGZ
verzamelt zoals gewoonlijk gegevens over o.a. BMI en verwijzingen in het
digitale kinddossier van de JGZ.
De JGZ-professional heeft een belangrijke taak in het informeren van ouders
over het onderzoek en bij het includeren van deelnemers wanneer overgewicht
wordt gesignaleerd. De uitkomsten van de vragenlijst over kwaliteit van leven
kunnen in *s-Hertogenbosch gebruikt worden bij de reguliere gesprekken die de
JGZ-professional met de ouders en het kind heeft, als ouders hier toestemming
voor geven. De jeugdverpleegkundige krijgt per deelnemer extra tijd voor een
contactmoment waarbij onderzoeksgegevens worden verzameld.