Kernelementen van Cognitieve Gedragstherapie in de behandeling van spreekangst in adolescenten: je angst onder ogen komen door te focussen op gedrag, lichaam of geest?

Alhoewel cognities een centrale rol innemen in de theoretische verklaring van
angst- en stemmingsstoornissen en deze met cognitieve technieken worden
aangepakt binnen CGT, is er debat over de noodzaak van het focussen op
gedachten naast het focussen op gedrag. Bovendien is nog niet bekend of een
interventie op gedrag ook specifiek effect heeft op gedrag (en niet op
cognities) terwijl een interventie gericht op gedachten juist een effect op de
dysfunctionele cognities zou hebben (en niet op gedrag). Dit debat is specifiek
relevant voor de behandeling van kinderen en jongeren bij wie de vaardigheid om
te reflecteren op eigen gedachten nog niet volledig ontwikkeld is.

Van exposure is bekend dat dit werkt in de behandeling van angstklachten. Het
is de vraag of exposure en cognitieve herstructurering specifieke effecten
hebben op respectievelijk gedrag en gedachten, en of het toevoegen van
cognitieve herstructurering een positief effect heeft.

Bij ontspanningsoefeningen wordt er vanuit gegaan dat angst (spanning) en
ontspanning onverenigbaar zijn op hetzelfde moment. Door de toestand van
ontspanning vol te houden tijdens exposure, wordt de relatie tussen de angst en
het gevreesde object of situatie verbroken en neemt de angst af. Er is echter
discussie over het nut en de noodzaak van ontspanningsoefeningen. Zo druisen
ontspanningsoefeningen in tegen het idee achter exposure, namelijk dat je juist
de confrontatie met je angst moet aangaan. Bovendien kan de focus op
lichamelijke reacties de angst ook juist verergeren, bijvoorbeeld bij
spreekangst. Het is de vraag of ontspanningsoefeningen specifieke effecten
hebben op (lichamelijke) spanning, en of het toevoegen van
ontspanningsoefeningen een positief effect heeft.

Het primaire doel van het onderzoek is om de effectiviteit van de drie meest
gebruikte CGT elementen (exposure, cognitieve herstructurering en
ontspanningsoefeningen) in de behandeling van angst bij adolescenten te
achterhalen. Het secundaire doel is te achterhalen wat de toegevoegde waarde is
van cognitieve herstructurering en ontspanningsoefeningen naast exposure.

De verwachting is dat de verandering van angstige cognities vooral plaatsvindt
na cognitieve interventies, de verandering van lichamelijke spanning vooral
plaatsvindt na ontspanningsoefeningen, en dat het gedrag pas verandert bij
exposure. Zo wordt de specifieke werkzaamheid van ieder element apart
onderzocht. Verder wordt getoetst of de combinatie van twee technieken beter
werkt dan exposure alleen.

Single-blind parallel randomized controlled trial met drie condities
(interventie vs. interventie vs. interventie)

Er zijn drie condities welke beiden vijf groepssessies krijgen aangeboden: A: 1 Psycho-educatie (PE) + 4 sessies exposure (EX) B: 1 PE + 2 sessies Cognitieve Herstructurering (CH) + 2 sessies EX C: 1 PE + 2 sessies Ontspanningsoefeningen (OO) + 2 sessies EX

Het enige risico voor proefpersonen verbonden aan deelname aan het onderzoek is
kortdurende stress tijdens de exposure oefeningen waarbij zij worden
blootgesteld aan hun angst. Deze mate van stress zal echter niet hoger zijn dan
de mate van stress ervaren tijdens reguliere exposure oefeningen in de
behandeling van angst. De potentiele waarde van de studie is dat we inzicht
krijgen in de (additionele) effectiviteit van de verschillende elementen in de
behandeling van angststoornissen bij jongeren. Deze kennis kan gebruikt worden
om aanbevelingen te doen met betrekking tot de behandeling van angst onder
jongeren en daarmee het effect van de behandeling optimaliseren. Om dit doel te
bereiken zullen we de effectiviteit van verschillende behandelelementen moeten
evalueren in deze specifieke populatie. Een mogelijk direct voordeel van het
meedoen aan de studie, is dat we jongeren met spreekangst een
interventieprogramma aanbieden bestaande uit exposure-oefeningen en mogelijk
aanvullende oefeningen. Uit onderzoek is gebleken dat dit de meest effectieve
behandelvorm is om een sociale fobie als spreekangst te verhelpen. Een mogelijk
indirect voordeel van het meedoen aan de studie, is dat jongeren die niet
voldoende baat hebben bij het aangeboden interventieprogramma, vervolgens
doorverwezen worden naar een passend vervolgprogramma (indien zij dat willen).
Een directe belasting voor de deelnemende jongeren en hun ouders is dat ze
negen keer worden uitgenodigd voor deelname aan het onderzoek op school,
namelijk de screening, drie meetmomenten en vijf behandelsessies. De
behandelsessies, het interview en een aantal vragenlijsten uit de voormeting,
nameting en follow-up meting zijn echter care as usual. De daadwerkelijke
belasting - extra dan care as usual - bestaat dan ook enkel uit de extra
vragenlijsten en gedragstests. Wij zijn echter van mening dat de voordelen van
de studie opwegen tegen deze belasting.