Gedragsproblemen bij MS patiënten: de relatie met executief functioneren en psychologische factoren.

Multiple sclerose (MS) is een progressieve en degeneratieve ziekte van het
centrale zenuwstelsel die leidt tot demyelisatie en neuronaal en axonaal
verlies. Er zijn vier ziektetypes: relapsing remitting MS (gedefinieerd door
exacerbaties met gedeeltelijk of volledig herstel), secundair progressief MS
(een vaak voorkomende overgang van relapsing-remitting, gekenmerkt door een
progressief beloop, zonder exacerbaties), primaire progressieve MS (gekenmerkt
door een progressieve MS). verslechtering van het begin van de ziekte) en
progressieve relapsing MS (een progressieve verslechtering van het begin van de
ziekte met enkele acute periodes van terugval van de symptomen, er kan al dan
niet sprake zijn van herstel van deze acute perioden). Jarenlang dacht men dat
MS voornamelijk tot lichamelijke problemen leidt. Meer recente studies tonen
aan dat er bij 43% tot 72% van de MS-patiënten ook cognitieve stoornissen
bestaan, voornamelijk op het vlak van: snelheid van informatieverwerking,
geheugen, executief functioneren en ruimtelijke perceptie. Ook worden
emotionele veranderingen bij MS-patiënten de afgelopen jaren beter herkend.
Lichamelijke beperkingen en cognitieve stoornissen worden beschouwd als
voorspellers van een verminderde kwaliteit van leven bij MS-patiënten en de
associatie met depressieve symptomen is uitgebreid bestudeerd. De helft van de
MS-patiënten wordt ergens in de loop van hun leven gediagnosticeerd met een
depressieve stoornis. Dit kan worden beschouwd als een emotionele reactie of
een aanpassingsreactie op de progressieve ziekte. Ook meer neuropsychiatrische
symptomen, zoals angst, bipolaire stoornis, euforie, pseudobulbar-affect en
psychose, komen vaker voor in de MS-populatie dan in de algemene bevolking.
Verschillende onderliggende ziektegerelateerde en neurobiologische factoren
worden gepostuleerd voor deze neuropsychiatrische symptomen, waaronder
immunologische en inflammatoire veranderingen, interferon-bèta-behandeling of
structurele hersenafwijkingen.

Naast de emotionele veranderingen en cognitieve stoornissen, observeren we in
de klinische praktijk regelmatig subtiele gedragsproblemen. In het bijzonder
gedragsproblemen die zouden kunnen voortvloeien uit executieve
functiestoornissen, m.n. tekenen van rigiditeit, toegenomen ontremming en
apathie. Studies over executief functioneren bij MS-patiënten beschrijven
tekorten in planning en organisatievaardigheden, woordvloeiendheid en mentale
flexibilitet. Echter gedragsproblemen die in het kader van executieve
functiestoornissen kunnen optreden, zijn bij MS-patiënten tot op heden
onvoldoende onderzocht.

Het primaire doel van de huidige studie is om te onderzoeken of MS-patiënten
een significant hoger aantal gedragsproblemen rapporteren dan de normale
populatie en een controlegroep. Verder zijn we geïnteresseerd of
naasten/proxy's ook dezelfde gedragsproblemen melden of dat ze verschillende
soorten en aantallen problemen melden.

Secundaire doel van de studie is het onderzoeken van de onderliggende
mechanismen van de gerapporteerde gedragsproblemen. De volgende mechanismen
worden hiervoor meegenomen:
- Executief functioneren. Op basis van de literatuur verwachten we dat er een
samenhang is tussen executief disfunctioneren en de gerapporteerde
gedragsmatige problemen. .
- Depressie. Depressie is een belangrijk cofounder om rekening mee te houden
bij het bestuderen van executief functioneren en gedragsproblemen bij
MS-patiënten. Gegevens van verschillende onderzoeken suggereren dat een
klinisch significante depressie kan leiden tot een verminderd cognitief
functioneren, en meer specifiek executieve disfunctie. Bovendien hebben
depressieve patiënten de neiging hun executieve problemen overdreven te
rapporteren. Het is daarom de vraag of zelfgerapporteerde gedragsproblemen
samenhangen met een depressie en/of executief disfunctioneren.
- Aanpassing aan de ziekte. Bij het bestuderen van depressie en de relatie met
executief functioneren en gedragsproblemen, is het ook belangrijk om de rol van
copingstrategieën mee te nemen. Eerder is gebleken dat de relatie tussen
executief functioneren, stress, depressie en angst wordt gemedieerd en
gemodereerd door copingstrategieën. Aan de andere kant kunnen stoornissen in de
executieve functies mogelijk leiden tot een meer rigide manier van denken, wat
leidt tot een slechter aangepaste copingreactie en veranderingen in
ziektecognitie. We zijn daarom geïnteresseerd in de vraag of er een verband
bestaat tussen de mate van aanpassing aan de ziekte en zelfgerapporteerde
gedragsproblemen.
- Vermoeidheid. Vermoeidheid is een vaak gerapporteerde klacht van MS
patiënten. Je zou kunnen beargumenteren dat het apathische gedrag eerder het
gevolg is van vermoeidheidsklachten waardoor MS-patiënten minder ondernemen,
dan daadwerkelijk een executief probleem. Daarom wordt vermoeidheid als
belangrijke variabele in het huidige onderzoek meegenomen.

Het betreft een cross-sectionele studie.

Voornaamste belasting voor MS patiënten is dat zij gedurende de
neuropsychologische taken enige stress kunnen ervaren, daar sommige taken met
tijdsdruk worden uitgevoerd. De stress zal tot een minimum worden beperkt door
patiënten te attenderen op de mogelijkheid van pauzes en uitgebreide voor
informatie vooraf over de inhoud van het onderzoek. Wanneer patiënten via de
reguliere zorgpaden worden aangemeld voor een neuropsychologisch onderzoek,
betreffen de neuropsychologische taken en vragenlijsten "care as usual". Enige
stress die patiënten ervaren van het testonderzoek, is inherent aan de wijze
van testen en is niet volledig onvermijdelijk.
Een tweede risico voor beide patiëntengroepen betreft een hoge score op een
depressie/angst zelfrapportagevragenlijst, wat mogelijk indicatief is voor een
onderliggende angst-/depressieve stoornis. Wanneer er sprake is van een score
boven de vooraf vastgestelde cut-off score, zullen patiënten worden benaderd
voor een aanvullend gesprek op de poli medische psychologie ten behoeve van
verdere (psychologische) indicatiestelling.