Functionele MRI (fMRI) en neurofysiologische veranderingen na toediening van Zolpidem in akinetisch mutisme: een pilot studie

Akinetisch mutisme (AM) is een zeldzaam, maar ernstige neurologische aandoening
die gekarakteriseerd wordt door apathie, urine-incontinentie en een vrijwel
volledige afwezigheid van spontane motoriek en spraak, met behoud van een
intact bewustzijn. Patiënten hebben ofwel bilaterale schade aan de thalamus of
gegerenaliseerde post-anoxische encefalopathie, hoewel ook focale vormen van
hersenletsel zijn beschreven als oorzaak van AM. Er is geen behandeling voor AM
en de pathofysiologie van de ziekte is onbekend. Zolpidem, een kortwerkende
benzodiazepine-agonist is een middel dat met name gebruikt wordt bij de
behandeling van slaapstoornissen, maar waarvan ook bekend is dat het een
paradoxaal effect kan hebben op het bewustzijn bij een kleine subgroep
patiënten met een ernstige bewustzijnsstoornis na traumatisch hersenletsel. In
2007 werd voor het eerst een case-report beschreven over een patiënt met AM die
bijzonder herstel van spontane spraak en motoriek liet zien na een gift
Zolpidem. De effecten waren echter tijdelijk en duurden slechts enkele uren.
Eveneens nam het effect af op de langere termijn. In Nederland zijn twee
patiënten bekend met AM die ook een bijzondere, maar tijdelijke verbetering
vertonen van spontane spraak en bewegingen na Zolpidem. Deze paradoxale
effecten van Zolpidem zijn vooralsnog onverklaard. Fundamenteel onderzoek,
waaronder elektrofysiologie en functionele beeldvorming is noodzakelijk om de
corticale en subcorticale effecten van Zolpidem in AM te analyseren. Het
achterhalen van het werkingsmechanisme van Zolpidem in AM zou een belangrijke
bijdrage kunnen leveren aan onze kennis over AM en een verklaring kunnen bieden
voor de aangetoonde functionele reversibiliteit. Het zou hiermee kunnen leiden
tot nieuwe toekomstige vormen van behandeling, zoals diepe hersenstimulatie.

Te onderzoeken wat de (neuro)fysiologische effecten van Zolpidem zijn bij AM
patiënten met behulp van elektrofysiologie (EEG), functionele beeldvorming
(fMRI) en magneto-encefalografie (MEG).

Een prospectieve pilot-studie.

AM is een zeldzame, ernstige neurologische aandoening. Er is op dit moment geen
evidence-based behandeling ter verbetering van arousal bij AM patiënten. Er is
alleen palliatieve zorg. Er zijn in totaal twee patiënten geïdentificeerd in
Nederlandse verpleeghuizen. Zolpidem is een 'last-resort' middel voor
tijdelijke verbetering van arousal in AM. De effecten van het middel zijn
echter onverklaard. Om de therapeutische doelgebieden van Zolpidem in de
hersenen te kunnen ontdekken, is het noodzakelijk de onderliggende
neurofysiologische effecten te bestuderen met fMRI, EEG en MEG. De belasting
van de studie bestaat uit 2x een transport naar het ziekenhuis (1x AMC en1x
VUmc) en twee ochtenden met non-invasieve onderzoeken: fMRI en EEG (AMC) en MEG
(VUmc). Deze minimale belasting en het minimale risico van de studie is
proportioneel voor de patiënten daar de studie ook (in)direct ten goede kan
komen aan de patiënten. De resultaten zouden namelijk het werkingsmechanisme
van Zolpidem en de corticale en subcortical doelgebieden van het middel kunnen
verklaren en hiermee van waarde zijn voor de ontwikkeling van nieuwe
behandelvormen. Daarnaast zou de studie ook bij kunnen dragen aan
wetenschappelijk inzicht over AM en de effecten van Zolpidem bij
bewustzijnsproblematiek. Hierdoor zou het ook indirect een bijdrage kunnen
leveren voor de veel grotere groep patiënten met ernstig hersenletsel en een
(chronische) verstoring van het bewustzijn.